Merhaba İnegöl'ün güzel insanları!
İnegöl'ün tarih ve kültürüne dair yazılarımıza devam ediyoruz.

Domaniç ismi nereden geliyor? Bu soru, yöre tarihiyle ilgilenen araştırmacıların ve meraklıların sık sık gündeme getirdiği bir konudur. Aslında Domaniç adı, İnegöl ve çevresiyle tarih boyunca iç içe gelişen dinî, kültürel ve dilsel etkileşimlerin bir ürünüdür. Kökeninde, Anadolu’da Hıristiyanlığın yayılmaya başladığı ilk yüzyıllardan kalma derin izler barındırır.

“Tomaniç” ya da günümüzdeki adıyla “Domaniç”, köken itibarıyla Latince’den gelmektedir. Toma ya da Doma kelimesinin aslı, Hıristiyanlık dünyasında çok önemli bir isim olan “Thomas”tır. İnegöl yöresinde, Anadolu’ya Hıristiyanlığın yayıldığı ilk dönemlerde yaşamış ünlü bir Aziz’in adından türemiştir. Nitekim eski Batı kaynaklarının bazılarında İnegöl, “Antiktoma” adıyla anılmıştır.

Bu izleri, arşiv belgelerinde de görmek mümkündür. Prof. Ömer Lütfü Barkan ve Enver Meriçli tarafından hazırlanarak Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanan Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri adlı eserde (s. 88, mad. 131), günümüzde “Şehidler” olarak bilinen köyün adı “Toma” şeklinde tescil edilmiştir. Yine aynı eserde, günümüzdeki Çiftlik Köyü ise “Lipetoma” adıyla kayıt altına alınmıştır. Bütün bu belgeler, İnegöl ve çevresinin uzun yıllar Aziz Thomas adıyla özdeşleştiğini göstermektedir.

Kaynaklara göre bu zat, 325 yılında Bizans İmparatoru Konstantin’in himayesinde İznik’te toplanan ilk Ruhânî Konsil’e katılmıştır. Mısır-İskenderiye metropolitinin yanında yer alan Aziz Thomas, “Aryanizm” olarak bilinen bir ekole mensuptur. Aryanizm, Allah inancını İznik Konsili’nde kabul edilen resmi anlayıştan farklı yorumlayan bir öğretiydi. Bu yaklaşım, kilise tarafından aforoz edilmiş olsa da İslâm’ın önerdiği tevhid anlayışına daha yakın bir çizgi sergilemekteydi. Dolayısıyla Domaniç adının ardında sadece bir şahsiyet değil, aynı zamanda teolojik tartışmaların ve inanç farklılıklarının da izleri vardır.

Günümüzdeki “Domaniç” adı, “Toma” kelimesi ile Balkan dillerinde oğul anlamına gelen “İç, Liç, Viç” eklerinin birleşmesinden oluşmuş bileşik bir isimdir. Bu bağlamda “Tomaniç-Domaniç” ifadesi, “Toma’nın Oğlu” anlamına gelir. Bu kullanım, Balkan coğrafyasındaki birçok aile isminde de karşımıza çıkar. Örneğin, Bosna lideri merhum Aliya İzzet Begoviç’in soyadı Türkçeye çevrildiğinde, “İzzet Beyoğlu” biçiminde ifade edilebilir.

Burada dikkat çekici olan bir başka husus ise İnegöl ve Domaniç yörelerinin tarih boyunca tek idari birim olarak değerlendirilmiş olmasıdır. Bu birliktelikte, sözünü ettiğimiz isim bağlantısı ve ortak tarihî arka plan önemli rol oynamıştır. Aziz Thomas’ın adı, bir dönem sadece dinî bir figürle sınırlı kalmamış; coğrafyanın kimliğine, yerleşimlerin adlandırılmasına ve bölgenin hafızasına da kazınmıştır.

Domaniç ismi, basit bir coğrafi adlandırmadan çok daha fazlasını ifade eder. İçinde Hıristiyanlığın Anadolu’ya yayılış izlerini, Bizans dönemi teolojik tartışmalarını, Balkan kültürel etkilerini ve Osmanlı öncesi Anadolu’nun dinî çeşitliliğini barındırır. Bugün Domaniç dendiğinde akla yeşil doğası, yaylaları ve Osmanlı’nın kuruluş hikâyesi gelse de, ismin kökeninde Aziz Thomas’tan “Toma’nın Oğlu”na uzanan çok katmanlı bir tarih yatmaktadır.

Sıradaki yazımızda görüşmek üzere! Yaşam sevinciniz eksik olmasın!