Tablodaki rakamlar değerlendirildiğinde İnegöl’deki tarımsal üretim içinde tütün ve çeltik üretiminin hatırı sayılır bir yeri olduğu görülmektedir. Ayrıca soğan, lahana, sarımsak, hıyar, patlıcan, bamya, kabak gibi ürünler yanında ayva, elma, armut, üzüm, kestane, ceviz, erik gibi meyveler yetiştirilmekteydi.
Toplam üretim içerisinde bu ürünlerden üzüm, armut, kestane, elma ve soğan ön plana çıkmaktaydı. On dokuzuncu yüzyıl ortalarında İnegöl’ün ekonomik durumuyla ilgili hazırlanmış bir raporda halkın buğday, arpa, burçak, mısır buğdayı, nohut, susam, mercimek, pirinç, kavun ve karpuz tarımıyla meşgul olduğu belirtilmekteydi. İpeğin husul mevsimi Haziran, buğday, arpa ve sair hububatın Ağustos ayıydı. Ürünlerin satış dönem ise Eylül’dü.
Rapordaki bilgilerden hareketle 19. yüzyıl ortalarında İnegöl’ün sosyo-ekonomik yapısına dair şu kayda değer bilgileri aktarabiliriz: Kaza nüfusu toprağına nispetle yeterliydi. Tarımla meşgul olanların az bir kısmı öküz ve çift edevatı az bir kısmı da tohumluk sıkıntısı yaşamaktaydı. Sadece tarlası olan çiftçiler çifti ve tohumu olanlarla iştirak yoluyla tarım yapıyordu. Bir miktar arazi ekilmeden kalabiliyordu.
Halk çift hayvanlarını Bursa pazarından tohumluğu ise Gemlik iskelesinden tedarik edebilmekteydi. Yörede kök boya yetiştirilmeye uygun araziler olduğu düşüncesiyle, bu faaliyete teşvik verildiği anlaşılmaktadır. İki köyde safran kökü ekimi yapılmaktaydı.
Prof. Dr. Ahmet UZUN/ Doç. Dr. Mustafa YILDIRAN
Uluslararası İnegöl Tarihi ve Kültürü Sempozyumu-1
