İnegöl’ü hem ekonomik ve hem de sosyal hayatını derinden ekileyen ikinci önemli ve de stratejik derbent/üst dağ geçidi:
Pazaryeri İlçesi ile İnegöl-Kurşunlu Beldesi arasında yer alan “Ahî Derbendi / Ermeni Derbendi”dir ki buna, “Ahî-Baba Derbendi” diye de isim verilmiştir.
Bu derbentle ilgili alıntıyı, Hüdâvendiğâr Livası Tahrir Defterleri adlı kaynak (C.I, s.163-164, madde/249) eserden aktaralım:
“Ahî Beli dimekle meşhur derbent, Ermeni-Pazarı ile İnegöl arasında
olup mezkûr Ahî Ali, hükmü Pâdişâhî îrâd idüp mazmûn-ı şerîfinde şöyle
emrolunmuş ki:
Mezkûr derbendi, hıfz ve hırâset ider evler var imiş; müteferrik
olmuşlar; ol müteferrik evleri, cem idüp deftere kayd idesüz…
Ve eğer derbendi, A/1487 ve B/1520 yıllarında yapılan sayımlarda mevcut olan derbentçiler, beklemeğe ve hıfzetmeğe kifâyet etmez ise Haymana’dan
kifâyet edecek miktarda evler, kayıd idesüz…
Deyû imtisâl-i emrî- âlî/ hükümdar emri, görülmüştür ellerinde…. Sâbıkâ derbendi hıfzeden evlerden bulunanlardan şunlardır ki: C/1573 yılı sayımında kayd olunmuşlardır. (d.d.a.)
Ahî Derbendi’nde Kayıtlı Derbentçiler:
- A / 1487 yılı sayımında mevcut derbentçi, 7 hanedir. 11 hâne de Haymana’dan getirilmiştir.
- B / 1520 yılı sayımında 16 evli hâne ve 6 mücerred / bekâr olmak
üzere 22 derbentçi olmuştur.
- C / 1573 yılı sayımında 40 evli hane ve 17 mücerret / bekâr olmak
üzere derbentçi sayısı, 57 olmuştur.
“İmtisâl” adı verilen belgenin verildiği son sayım sırasında 16’sı evli
piyade ve 17’si mücerred piyâde olmak üzere 33 hane derbentçinin tescili
yapılmıştır. Bunlardan sadece biri, müsellemdir.
Yani: Atlıdır. Mücerredler arasında yer alan derbentçilerden biri, imam bir diğeri, muhassıl ve bir diğeri de reistir.
Bâ-berat-ı mîrmîrân ile mezkûr derbentin halkı, “avârızât” adı verilen
vergiden muaf olup kendü iktisaplarında olalar…
Deyû Padişahımız (Azze ve Nasarahû Hazretlerinden) nişân-ı Hümâyûn erzân kılınmuş ve mezkûr derbent halkına Ahî oğlu Ali, reis ola gelmiştir.
B / 1520 ve C / 1573 sayımlarındaki kayda göre hâliyâ: Reis Ali oğlu Emîr, reistir.”
RECEP AKAKUŞ Hocanın eserinden düzenleyip yayına hazırlayan
Ayhan Talha Bayraktar