İnegöl Osmanlı’nın ilk fethettiği yerleşim birimlerinden biridir.
Çünkü İnegöl, Bursa’yı doğu ve batı Anadolu’ya bağlayan İpek Yolu kavşağında kurulmuştur. İnegöl’e hakim olan Bursa’ya da hakim olur düşüncesi ile İnegöl, çeşitli tarihlerde yedi defa savaş yapılarak ancak 1299 yılında alınabilmiştir.
1640 yılında Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde İnegöl’ü şöyle anlatır: “Şehir ulu ova içinde mamur ve müzeyyen Türk halkı kasabasıdır. Halkı gariplerin dostudur. Şehir 3 mahalledir. 1000 kiremit örtülü hanesi vardır. 150 dükkan olup haftada bir pazar kurulur. Şehrin has ve beyaz ekmeği ile camuş kaymağı meşhurdur.”
Yazar Raif Kaplanoğlu 1844 yılı İnegöl’ünü şöyle anlatır: “İnegöl merkezinde yaşayanların önemli bir geçim kaynağının kereste olduğu anlaşılmaktadır. Sinanpaşa Mahallesinde 19 kereste nakliyatı yapan kişi, 3 de odun nakliyatı yapan kişi bulunmaktaydı. 10 kişi de beygircilik ile geçinmekteydi. İnegöl’de toplam 46 kişinin odun ve kereste nakliyatı ile geçinmekte olduğu anlaşılmaktadır.”
1846’da İnegöl kazasının toplam nüfusu 33.518 kişidir. Kasabanın genelinde 55 köy, 7051 hane, 380 dükkan, 8 han, 33 hamam, 62 sübyan mektebi vardır.
Merkezde 6 cami ile bir medrese vardır. İnegöl’de buğday, arpa, mısır ve üzüm yetiştirilir.
Ahi dağı civarındaki köylerde yaşayanlar ise kereste kesmek üzere görevlidirler.
1890’da İnegöl, Ertuğrul Sancağı’na bağlı bir kasabadır ve nüfusu 34.437 kişidir.
İnegöl’e bağlı Domaniç ve Yenice Gayrimüslim bucakları ile 115 köyü bulunmaktadır.
1890 yılında bugünkü ismi ile İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası kurulmuştur.
1890’da İnegöl’de; 5 Cami, 2 Mescit, 1 Medrese, 1 Kütüphane (102 cilt kitap), 1 Eczane, 1 Muvakkithane, 5 İpek Fabrikası, 1 Bedesten, 2 Hamam, 5 Fırın, 13 Debbağhane, 30 Kahvehane, 20 Mağaza, 305 Dükkan, 5 Mektep, 1 Telgrafhane, 1 Hükümet Konağı ve 1371 hane vardır.
1927 yılında 3 Un Fabrikası, 2 Tahıl Fabrikası, 1 Kereste Fabrikası, 2 Tereyağı İmalathanesi ile 1 Çorap ve Fanila Fabrikası vardı.
1927 yılında İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası’na; 1. Sınıf esnaftan 10, 2. sınıf esnaftan 15, 3. Sınıf esnaftan 60 ve 4. sınıf esnaftan 285 olmak üzere 370 civarı üye kayıtlı idi.
Turgut Can Mamal, 1940’lı yılların İnegöl’ünü şöyle anlatır: “İnegöl diğer kazalara göre ekonomik durumu çok iyidir. Ticaret, ziraat, sanat işleri oldukça ileridir. Kazamızın ticaret işlerinde en mühim rol oynayanı Adapazarı Emniyet Bankası’dır. Ziraat işlerinde köylüye azami faydayı temine çalışan Ziraat Bankası da vardır.”
METİN ANIL
Uluslararası İnegöl Tarihi ve Kültürü Sempozyumu-1
