İNEGÖL KAYMAKAMLARINDAN ALİ ASAF BEY VE İNEGÖL HAKKINDA YAZDIKLARI-1
Değerli okurlar merhaba,
Siz eski kitaplar okur musunuz?
Ben, çok severim eski kitaplar okumayı ve benim okuduğum eski kitaplar epey eskilere gidiyor. Bu yazımızda size şu an, bu yazıyı yazmak için, okuduğum bir kitaptan bahsedeyim. Kitap, Hicrî 1308’de basılmış. Şimdiki takvim hesabıyla söyleyeyim: 1890 – 1891 yılları içinde basılmış bir kitap. Anlayacağınız, yüz otuz yaşını devirmiş bir kitap var elimde. Bundan çok daha eski kitapları, doğrudan, orijinal dil ve harflerinden okuyabilmek, benim bu hayattaki en güzel ayrıcalığım diye düşünüyorum. Nasip edene şükürler olsun.
İnegöl’ün Genç Gazetesi’ni ve dolayısıyla sizleri böylesine eski bir kitap bahsiyle meşgul etmemin nedeni şudur: Şimdi bahsedeceğim kitap, Bursa ve çevresiyle (ve İnegöl’le) doğrudan ilgilidir. Dahası, kitabı yazan kişi İnegöl kaymakamlarındandır.
Evet, Kaymakam Ali Asaf’tan ve onun yazdığı Hüdavendigar Vilayeti kitabından bahsedebiliriz artık. Asıl ilgilendiğimiz konu ise bu kitaptaki İnegöl kısmıdır. Acaba, 1890 başlarında nasıl bir şehirdi İnegöl’ümüz? Sorusunu kitabın yer verdiği kadarıyla ortaya koymaya çalışacağız.
Öncellikle Ali Asf Bey’i birazcık tanıyalım:
Tam adıyla Ali Asaf Salahaddin (1862-1935), İstanbul doğumludur. Mülkiye Mektebi’nden 1887’de mezun olmuştur. İlk kaymakamlık stajını Bursa’da gerçekleştirdi. 1892 – 1898 yılları arasında tam altı yıl boyunca İnegöl kaymakamlığı yaptı. Kıymetli araştırmacı Ali Çankaya’nın “Mülkiyeliler” başlıklı devasa eserinin, 3. cildinde Ali Asaf Bey’in bir fotoğrafına da yer verilmiştir. Bir yıllık ilk kaymakamlık deneyimi olan Bigadiç’i bir yana bırakırsak, İnegöl onun ilk önemli görevi sayılır. Altı yıl çalıştıktan sonra İnegöl’den Ohri’ye atanmıştır. 1915 yılına kadar muhtelif yerlerde kaymakamlıklar yaptıktan sonra emekliye ayrılmıştır. Ali Asaf Bey, 1935 yılına kadar yaşamış ve o yılın Eylül’ün de memleketi İstanbul’da vefat etmiştir.
Ali Asaf’ın: “Hüdâvendigâr Vilâyeti Coğrafya ve Ahvâl-i Umumiyesi” başlıklı kitabı 1308 (1890 – 1891) senesinde Bursa Vilayet Matbaası’nda basılmıştır. Bu kitabın 89 – 94. sayfaları arasındaki bölümde İnegöl tanıtılmıştır.
Kitapta ilk olarak İnegöl’ün mülki statüsü ve sınırları verilmiştir. O devirde (1890’larda) İnegöl, Ertuğrul Sancağı’na (Bugünkü Bilecik) sancağına bağlı bir kazaydı. İnegöl’ün günümüzden yüz otuz sene önceki nüfusuna bakacak olursak, toplam nüfusunun otuz beş bin kişiyi bulamadığını (34437) görüyoruz. Bu toplam miktara İnegöl merkez, köyler, Domaniç ve Yenice nahiyeleri dahildir. Günümüzde sadece İnegöl’ün üç yüz bine dayandığını hesaba katarsak, 1890 başlarında buralar tenha, ıssız sayılır. Ali Asaf, kitabının nüfus bahsinde sadece toplamı vermekle yetinmemiş; nüfusun kadın – erkek ve Müslim – Gayri Müslim sayılarını da vermiştir. O zamanın dini açıdan renkli nüfus yapısında İnegöl’de yaşayan Gayrimüslim (Bunların tamamı Ermeni’dir) nüfus 5250’dir ki, bu da yaklaşık yedide bire tekabül etmektedir. (Yarın devam edecek İnşallah!) SALİH EROL
