“Zem etmek” deyimi, Türkçede pek sık kullanılmayan ama Osmanlı döneminden bugüne taşınmış köklü ifadelerdendir. Bu deyim, bir kişiyi veya durumu açıkça kötülemek, eleştirmek veya ayıplamak anlamına gelir. Halk arasında genelde sert ya da kınayıcı bir tavırla söylenen sözler için kullanılır. Eski metinlerde, özellikle dini ve edebi eserlerde sıkça rastlanır.
Kısacası biri hakkında konuşurken “Onu zem etti” deniyorsa, bu kişi ya eleştiriliyor ya da küçük düşürülecek şekilde kınanıyor demektir.
Zem Etmek Kelimesinin Kökeni Nedir?
"Zem", Arapça kökenli bir kelimedir. Arapçada "zemm" (الذمّ) şeklinde yazılır ve ayıplama, kınama, kötüleme gibi anlamlara gelir. Osmanlı Türkçesinde de hem fiil olarak zem etmek, hem de isim haliyle zem kelimesi yaygın biçimde kullanılmıştır.
Günümüzde yerini “eleştirmek”, “kötülemek”, “yerin dibine sokmak” gibi ifadelere bırakmış olsa da, edebi veya dini dilde hâlâ karşılaşmak mümkündür.
Zem Etmek Hangi Alanlarda Kullanılır?
- Dini metinlerde
Dini eserlerde zem etmek, ahlaki ya da davranışsal bir yanlışı kınamak anlamında kullanılır. Örneğin, kibirli olmayı ya da hile yapmayı "zem edilen davranışlar" arasında görürsünüz. - Edebi eserlerde
Eski şiirlerde, mesnevilerde ve klasik metinlerde, bir karakterin kötü yönleri zem edilerek anlatılır. Bu, bazen okuyucunun doğruyu yanlıştan ayırması için bilerek yapılır. - Günlük konuşmalarda
Günümüzde nadiren de olsa, özellikle yaşça büyük olanlar veya klasik edebiyatla ilgilenenler arasında kullanılabilir. Örneğin “O davranışı herkesin önünde zem etti” cümlesiyle, bir kişinin başkasının hatasını toplum içinde sertçe dile getirmesi kastedilir.
Zem Etmek İle Eleştirmek Arasında Fark Var Mı?
Evet, vardır. “Eleştirmek” daha genel, tarafsız ve yapıcı olabilir. Ama “zem etmek” çoğunlukla kaba, sert, doğrudan ve kırıcı bir tarzla kötülemek anlamındadır. Zem eden kişi, karşısındakinin duygularını dikkate almadan, açıkça kusur arar ve bunu belirtmekten çekinmez.
Zem Etmek Deyimi Hangi İfadelerle Eş Anlamlıdır?
- Kınamak
- Yermek
- Ayıplamak
- Eleştirmek (ağır şekilde)
- Suçlamak
- Yerden yere vurmak
- Diline dolamak
- Açık açık kötülemek
Bu deyimin en yakın halk dili karşılığı "yerin dibine sokmak" ya da "kulaklarını çınlatmak" gibi ifadelerdir. Yani biri bir başkasını yüksek sesle ve kırıcı bir dille eleştiriyorsa, halk arasında bu da “zem etmek” anlamına gelir.
Günümüzde Neden Pek Kullanılmıyor?
Zem etmek deyimi, artık günlük kullanımda çok rastlanmasa da, dilimize kattığı anlam bakımından hâlâ önemlidir. Özellikle eski kitaplarda, edebi metinlerde ya da klasik vaazlarda bu ifadeye denk gelmek mümkün. Dilin sadeleşmesiyle birlikte yerini daha güncel ve anlaşılır kelimelere bırakmıştır.
