Arsenik, doğada doğal olarak bulunan ama yüksek dozda alındığında insan sağlığı için son derece zararlı olan bir kimyasal elementtir. Yer kabuğunun derinliklerinden çıkan bu madde, bazı topraklarda ve sularda doğal olarak bulunur. Sorun şuradan başlar: Pirinç bitkisi, diğer tahıllara göre arsenik elementini çok daha fazla emme eğilimindedir. Çünkü pirinç, suda yetişen bir bitkidir ve arsenikli suyla temas süresi uzundur. Bu da, pirincin içine daha fazla arsenik girmesine neden olur.
Pirinçteki Arsenik Türleri Nelerdir?
Pirinçte genellikle iki tür arsenik bulunur: organik ve inorganik arsenik. Organik arsenik, deniz ürünlerinde de bulunur ve vücut tarafından nispeten daha kolay atılır. Ancak asıl endişe yaratan, pirinçte bulunan “inorganik arsenik”tir. Bu tür, sağlık üzerinde çok daha tehlikeli etkilere sahiptir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve birçok sağlık otoritesi, inorganik arsenik maddesinin kansere yol açabileceğini açıkça belirtmektedir.
Pirinç Neden Arsenik Biriktirir?
Pirinç bitkisi, sulu tarım sistemiyle yetiştirildiği için sürekli suya maruz kalır. Eğer o bölgede yer altı sularında arsenik bulunuyorsa, pirinç tarlasında yetişen her bir taneye bu madde geçebilir. Bu özellik diğer tahıllarda bu kadar belirgin değildir çünkü çoğu tahıl kuru tarımla yetiştirilir. Özellikle Hindistan, Bangladeş, Çin gibi arsenik oranı yüksek bölgelerde yetişen pirinçlerde bu risk daha fazladır.
Pirinç Tüketimi Arsenik Nedeniyle Tamamen Bırakılmalı Mı?
Hayır, pirinç sağlıklı bir besin olmasına rağmen dikkatli tüketilmesi gereken bir üründür. Her pirinçte arsenik olacak diye bir kural yok ama bu riski azaltmak için bazı önlemler alınabilir. Örneğin;
- Pirinç pişirilmeden önce bol suda iyice yıkanmalı
- Pişirme suyu bol tutulmalı ve süzülmeli
- Uzun süre aynı markadan ya da bölgeden pirinç tüketilmemeli
- Pirinç yerine arpa, bulgur gibi tahıllar da tercih edilmeli
Arsenik Hangi Sağlık Sorunlarına Yol Açabilir?
Uzun süreli arsenik maruziyeti ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Bunlar arasında;
- Deri lezyonları ve renk değişiklikleri
- Akciğer, mesane, böbrek ve cilt kanseri riski
- Kalp-damar hastalıkları
- Tip 2 diyabet
- Zihinsel gelişimde gerileme (özellikle çocuklarda)
gibi etkiler sayılabilir. Arsenik birikimi vücutta yavaş yavaş gerçekleştiği için etkileri yıllar sonra ortaya çıkabilir.
Hangi Yaş Grupları Daha Fazla Risk Altındadır?
Arsenik maddesinin etkileri en çok çocukları, hamile kadınları ve bağışıklık sistemi zayıf bireyleri etkiler. Özellikle çocukların gelişim dönemlerinde fazla miktarda arsenik içeren gıdalar tüketmesi, zihinsel ve fiziksel gelişimde gerilemelere neden olabilir. Bu nedenle bebek mamalarında kullanılan pirinç içeriklerinde arsenik kontrolü daha da önemlidir.
Pirinç Türüne Göre Arsenik Oranı Değişir Mi?
Evet, yapılan bilimsel araştırmalar farklı pirinç türlerinin farklı oranlarda arsenik içerdiğini göstermiştir. Genellikle esmer pirinç, beyaz pirince göre daha fazla arsenik içerir çünkü dış kabuğu soyulmamıştır. Ancak bu kabuk aynı zamanda lif ve besin açısından zengin olduğu için bir tercih yapılırken dikkatli olunmalıdır. Öte yandan, yasemin pirinci, basmati pirinci gibi bazı türler daha az arsenik içerebilir.
Türkiye’deki Pirinçlerde Arsenik Riski Var Mı?
Türkiye'deki pirinç üretim alanlarının çoğu Trakya, Samsun, Bafra, Edirne gibi bölgelerde yer alıyor. Bu bölgelerde yetişen pirinçlerde genel olarak arsenik oranı düşük seviyelerde seyretmektedir. Ancak bu, her durumda güvenli olduğu anlamına gelmez. Ülkemizdeki denetim sistemleri her ne kadar gelişmiş olsa da, ithal edilen pirinçler konusunda dikkatli olunmalıdır. Özellikle ucuz ithal pirinçler tüketilirken menşe ülkesi kontrol edilmeli, güvenilir markalar tercih edilmelidir.
Arsenik Riskini Azaltmak İçin Hangi Yöntemler Kullanılabilir?
- Pirinç pişirilmeden önce birkaç kez yıkanmalı
- 1'e 6 oranında su kullanılarak pişirilmeli, ardından fazla su süzülmeli
- Haftalık pirinç tüketim miktarı sınırlandırılmalı
- Farklı tahıllar ve baklagillerle beslenme çeşitlendirilmeli
- Özellikle çocuklara pirinç bazlı mamalar aşırı verilmemeli
Uzmanlar Ne Öneriyor?
Dünya Sağlık Örgütü, pirinçteki arsenik oranlarının düzenli olarak kontrol edilmesini ve mümkün olduğunca düşük seviyelerde tutulmasını önermektedir. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) de arsenik oranlarını limitlerle sınırlandırmıştır. Türkiye’de de Tarım ve Orman Bakanlığı zaman zaman piyasa denetimleri yaparak halk sağlığını korumaya çalışmaktadır.
