Gün içinde aniden yaşanan “Sanki bunu daha önce görmüştüm” hissi… Ortam tanıdık gelir, insanlar tanıdık gelir ama aslında hiçbirini ilk kez görüyorsunuzdur. İşte buna dejavu denir. Hem bilim insanlarının hem de günlük hayatımızdaki sohbetlerin vazgeçilmez konusu olan bu tuhaf duygu hâli, sanıldığından çok daha karmaşık bir mekanizmaya dayanıyor.
Dejavu Nedir?
Dejavu, Fransızca “déjà vu” kelimesinden gelir ve “daha önce görmüşlük” anlamını taşır. Kişi, ilk kez yaşadığı bir olayın geçmişte de yaşandığına dair yoğun bir his duyar. Bu his kısa sürer ama oldukça gerçekçidir. Genellikle birkaç saniye devam eder ve ardından kendiliğinden geçer.
Dejavu Neden Olur?
Bilimsel olarak kabul gören en güçlü teori, beynin hafıza işlemleme sırasında küçük bir karışıklık yaşamasıdır. Beyin, yeni oluşan bir anıyı yanlışlıkla “önceden kaydedilmiş” gibi işaretler. Yani aslında bir hatadır ama bize gerçekmiş gibi hissettirir.
Beyinde Neler Yaşanır?
Dejavu sırasında beynin hipokampus ve temporal lob bölgeleri aktifleşir. Bu bölgeler hafıza, tanıma ve zaman algısı ile ilgilidir. Bu alanlar arasında milisaniyelik senkronizasyon bozukluğu yaşandığında, beyin iki farklı zaman damgasını karıştırır. Sonuç olarak kişi, “Bu anı biliyorum” hissi yaşar.
Kimlerde Daha Çok Görülür?
Dejavu özellikle
- Genç yetişkinlerde,
- Yoğun stres yaşayanlarda,
- Düzensiz uyuyanlarda,
- Çok hayal kuran ve zihni aktif kişilerde
daha sık görülür. Uykusuzluk ve yorgunluk, beynin bilgi işleme mekanizmasını zorladığı için dejavu riski artar.
Dejavu Bir Hastalık Mıdır?
Genel nüfusta görülen dejavu bir hastalık belirtisi değildir. Ara ara yaşanması tamamen normal kabul edilir. Ancak çok sık tekrar eden, günlük hayatı etkileyecek boyuta gelen dejavu durumları için nörolojik değerlendirme önerilir.
Dejavu İle Karıştırılan Durumlar
Bazı insanlar déjà vu ile déjà vécu (yaşanmışlık hissi) veya presque vu (neredeyse hatırlayacak gibi olma) gibi hisleri karıştırabilir. Dejavu kısa ve keskin bir an hissidir; diğerleri daha uzun sürebilir.
Dejavu, beynimizin zaman zaman yaptığı küçük bir hafıza karışıklığıdır ancak etkisi büyük olabilir. Bilim hâlâ bu gizemi tam olarak çözemese de en güçlü açıklama, beynin “yanlış dosya açması”dır. Kısacası dejavu, beynin bize attığı ufak ama etkileyici bir manevradır.
