Osmanlı Devleti'nde uygulanan ve gizli yardımlaşmanın bir simgesi haline gelen zimem defteri geleneği, toplumsal dayanışmanın ve paylaşmanın önemini vurgulayan bir uygulama olarak tarihe geçmiştir.
Zimem defteri, günümüzdeki veresiye defterlerine verilen tarihi bir isimdir. Bakkalın, marketin veresiye alışveriş yapanları kaydettiği müşteri borç defteridir.
Zimem kelimesi Zimmet kelimesinin çoğul şeklidir. Sözlükte borçlar anlamına geliyor.
İsmini gizli tutan biri gelir, bu defterdeki bazı borçları ya da tamamını kapatır. Sadaka niyetiyle ödemesini yapar. Mahalle esnafının müşterisinin borcunu Allah rızası için öder.
İşte bu güzel gelenek, özellikle ramazan aylarında, zengin, orta halli herkesin, fukara, yetim ve dul gibi toplumun muhtaç bireylerine sessizce, gizlice yardım etmesini sağlayan manevi bir köprü vazifesi görmüştür.
Zimem Defteri Geleneği
Osmanlı toplumunda, riyadan, gösterişten uzak durarak yapılan yardımlar, hem verenin hem de alanın gururunu koruyacak şekilde tasarlanmıştı.
İslam ahlakı gereği, sağ elin verdiğini sol elin bilmemesi, yani yapılan iyiliğin gizli kalması gerektiği inancı bu dönemde de güçlü bir şekilde varlığını sürdürüyordu. Zimem Defteri uygulaması bunun en güzel örneğidir.
Zimem defteri, esasen esnaf dükkanında borçların kaydedildiği bir defterdi. Ramazan ayında, tebdil-i kıyafet giymiş zenginler, tanımadıkları mıntıkalarda bulunan bakkal ya da manav dükkânlarına girer, veresiye defterini yani zimem defterini isteyerek, defterde kayıtlı borçların bir kısmını ya da tamamını gizlice öderlerdi.
Bu süreç, tamamen Allah rızası için yapılan bir yardımlaşma hizmeti idi. Borçlular, borçlarını kimin ödediğini bilmez, borcu ödeyenler ise kimi desteklediklerini öğrenemezdi. Bu durum, yardımlaşmanın en samimi ve gizli formunu oluştururdu.
"Bu borçları silin! Allah kabul etsin! "diye esnafa seslenen hayırseverler, ödemeyi yapar ve kendilerini tanıtmadan giderlerdi.
Bu davranış, Osmanlı toplumunda gizli sadakaların ve paylaşmanın en güzel örneklerinden biridir.
Zimem defteri geleneği, günümüzde de bazı hayır severler tarafından yaşatılmaktadır. Borçlu borcunu ödemeye gittiğinde bi öğrenir ki borcu ödenmiş. Kim ödedi bilmez. Bilmediği tanımadığı bu kişiye hayır dua eder.
Zimem Defteri uygulaması ne güzel bir hayır, ne güzel bir sadaka! Ne sadakayı veren biliniyor, ne de borcu ödenenler tanınıyor. Herşey Allah rızası gözetilerek yapılıyor.
