Gökyüzünde olup bitenleri anlamak bazen yıllar alıyor ama bu kez bilim dünyası, yıldız patlamalarının ilk saniyelerini tarihe geçecek şekilde görüntülemeyi başardı. Kaliforniya’daki CHARA Gözlemevi, nova patlamalarının en kritik anlarını bugüne kadar eşi benzeri görülmemiş bir netlikle yakalayarak gökbilimcilere adeta “ilk saniyelerin canlı yayını” diyebileceğimiz görüntüler sundu.
Bu gelişme, novalara ilişkin bilinen pek çok kalıbı da altüst etmiş durumda.
Nova Patlamalarının İlk Anları Neden Çok Önemli?
Bugüne kadarnova patlamalarının ilk günlerini net bir şekilde gözlemlemek mümkün değildi. Çünkü:
-
Patlama çok ani gerçekleşiyor,
-
Parlaklık olağanüstü seviyelere çıkıyor,
-
Ve teleskopların çözünürlüğü bu hız karşısında yetersiz kalıyordu.
Ancak CHARA'nın interferometri sistemi, birden fazla teleskopu tek bir dev teleskop gibi çalıştırarak olağanüstü çözünürlüklü görüntüler elde etmeyi başardı. Bu da bilim insanlarına novaları ilk defa “basit bir ışık noktası” olarak değil, tüm detaylarıyla inceleme fırsatı sundu.
Araştırma ekibinden Elias Aydi, “Artık novaları adeta video izler gibi takip edebiliyoruz” diyerek gelinen noktayı özetledi.
İki Farklı Nova, İki Farklı Patlama Hikâyesi
Bilim insanları 2021 yılında patlayan iki novayı karşılaştırarak nova süreçlerinin aslında ne kadar değişken olabileceğini gösterdi.
Nova V1674 Herculis – Tarihin En Hızlı Novalarından Biriydi
-
Parlaklığı birkaç gün içinde zirveye ulaşıp kısa sürede sönen bu nova,
-
Patlamadan yalnızca 2–3 gün sonrasında görüntülendi.
-
Elde edilen görüntüler ise bilim dünyasını şaşırttı.
Tek yönlü bir madde fırlaması beklenirken, iki farklı yönde çapraz şekilde çıkan akışlar tespit edildi. Bu da patlamanın “tek seferde olan basit bir atım” değil, birbirine giren çoklu katmanların çarpıştığı oldukça karmaşık bir süreç olduğunu gösterdi.
Bu şiddetli çarpışmalar sırasında gama ışınlarının Fermi Uzay Teleskobu tarafından tespit edilmesi ise tabloyu daha da netleştirdi.
Nova V1405 Cassiopeiae – Yavaş ve Alışılmışın Dışında Bir Patlama
İkinci nova ise tamamen farklı bir davranış sergiledi:
-
Dış kabuğun patlamadan hemen sonra uzaya savrulması beklenirken,
-
Madde 50 günden uzun süre yerinde kaldı.
-
Bilinen nova modelleri için bu durum neredeyse görülmemiş bir şeydi.
Sonrasında kabuk aniden fırlayınca yeni şok dalgaları oluştu ve yine Fermi teleskobu güçlü gama ışınlarını tespit etti.
Bu gözlemler, her nova patlamasının birbirinin kopyası olmadığını, hatta bazılarının patlamayı “geciktirip” çok farklı bir şekilde enerji yaydığını gösteren ilk doğrudan kanıt oldu.
Bu Keşif Neden Büyük Bir Adım?
Araştırma ekibinden Laura Chomiuk’un sözleri aslında keşfin önemini özetliyor:
“Nova patlamaları yalnızca gökyüzünde gördüğümüz bir ışık parlamasından ibaret değil. Bunlar, evrenin en yüksek enerji süreçlerinin gerçekleştiği laboratuvarlar.”
Artık bilim insanları:
-
Maddenin hangi hızlarda fırladığını,
-
Gaz akışlarının hangi yönlerde ilerlediğini,
-
Şok dalgalarının nasıl oluştuğunu,
-
Ve gama ışınlarının hangi olaylarla tetiklendiğini
çok daha net bir şekilde inceleyebiliyor.
Bu da hem yıldız evrimini hem de evrendeki yüksek enerjili ışınımları anlamada yeni bir dönemin başlangıcı anlamına geliyor.
