Derviş Mehmed Bey, beşinci Osmanlı hükümdarı ve Osmanlı Devleti'nin de ikinci banii olan Çelebi Sultan Mehmed (1423-1420)in, hiç değişmeyem sadrazamı Beyazıtd Paşa'nın kardeşi ve İzmir fatihi Hamza Bey'in oğlu'dur. Bursa'da geniş külliyesi bulunan Hamza
Bey, hem Sultan II. Murad (1420-1451) ve hem de oğlu Fatih Sultan Mehmed (1451-1481) devrinde beylerliğinde ve padişah müsahipliğinde bulunmuş çok önemli bir devlet adamıdır. Hüdavendiğar Livası Tahrir Defterlerindeki kayda görev de Hamza Bey ve oğlu Derviş Mehmet Bey, İnegöl'ün "timar-eri" dir. Bir diğer ifadeyle; İnegöl coğrafyasındaki vergileri, devlet adına Devriş Mehmet Bey toplamaktadır.
Kardeşi Hamza Bali Bey, Yenişehir'in "timar-eri" olurken torunu ve Derviş Mehmet Bey'in oğlu Osmanlı hanedanına damad olan Vezir Kara Mustaf Paşa da Pazaryeri ilçesi' nin "timar-eri" olmuştur.
Açıkça görülüyor ki tarihi süreç içinde İnegöl'de oluşan ve de gelişen sosyal hayat üzerinde İshak Paşa'nın sanat ve ticaret erbabı olan azadlı kölelerinin yanı sıra Hamza Bey'in oğlu ve İnegöl'ün "timar-eri", Derviş Mehmet Bey'in de önemli rolü olmuştur.
Çünkü Derviş Mehmed Bey, İshakpaşa vakıflarının nazırı Sinan Bey ile iş birliği yaparak Diğrihi Çayırı'nda bir diğer ifadeyle Deydinler Köyü'nü İnegöl'e bağlayan yürük yolu üzerinde güvenlik noktası oluşturan "yaya-birliği" nin yakınında Yenice Mahallesi'nin merkezini oluşturacak tarzda bir tekke ve zaviye kurarak bu tekke ve zaviyeyi, Bursa' dan İnegöl'e davet ederek getirttiği Noktacı Kasım Efendi' ye tahsis etmiştir.
Noktacı Kasım efendi, kendine tahsis olunan bu tekke ve zaviyede ; 1496 yılında Arapça oşarak kaleme almış olduğu "Cevahirü'l-Ahbar" adlı kitabını, yayğın eğitim ve öğretim statüsü içinde halka okutmuştur.
Sözü edilen bu tekke ve zaviye çevresinde de İnegöl'ün üçüncü mahallesi olan Yenice Mahallesi, oluşmuştur. İnegöl'de İshakpaşa Medresesi'inde; örgün eğitm-öğretim yapılırken Noktacı Kasım Efendi Tekke ve Zaviyesi'nde de halka yayğın eğitim ve öğretim verilmeye başlanmıştır.
Böylece; İnegöl'de Cuma Camii'nin çevresinde" Cami-i Kebir Mahallesi" nin kurulması; ardından da İshakpaşa Külliyesi'nin inşa edilmesi ve yakın çevresine sanat ve ticaret erbabının konuçlandırılması sağlanmıştır.
Bir üçüncü etap olarak da Noktacı Kasım Efendi tekke ve zaviyesi, inşa edilerek yakın çevresine Yenice Mahallesi'nin kurulması, İnegöl'deki sosyal hayatın, aşama aşama gelişmesini sağlamış; yakın çevresindeki yerleşim alanlarına göre daha fazla etkinlik kazanmıştır.
Görülüyor ki fetih sonrasında 1299-1389 yılları arasında uzun yıllar "Cuma Camii" dahi olmayan ve yılın her üç mevsiminde göl ve bataklıklar ile çevrili küçük bir köydür.
İnegöl'de sosyal hayat, Yıldırım Beyazıt'ın n el atması ile gelişmeye başlamıştır. İshak Paşa ve Hamzabey oğlu Derviş Mehmed Bey tarafından yapılan yatırımlar ve kurulan tesisler ile de İnegöl'deki sosyal hayat, geliştirilmiştir.
Fetih sonrasında "höyük / apay tepecik" üzerinde küçük bir yerleşim alanı olarak kurulan İnegöl, Sultan II. Beyazıt (1481-1512) devrinde itibaren, biri, ticari bölge olmak üzere, dört mahalle haline gelmiştir.
RECEP AKAKUŞ HOCANIN ESERİNDEN
DÜZENLEYİP YAYINA HAZIRLAYAN
AYHAN BAYRAKTAR
