Bursa'nın meşhur delilerini veya halk arasında "divane" olarak anılan, hikayeleri nesilden nesile aktarılan, gazetelere, kitaplara ve araştırmalara konu olmuş figürlerini bu haberimizde paylaşıyoruz.

Bursa, köklü tarihi boyunca sadece padişahları, yeşil doğası ve ipeğiyle değil, aynı zamanda kendine has, kitaplara ve haberlere konu olan meşhur delileri ile de anılmıştır. Halkın gönlünde taht kurmuş, hikayeleri dilden dile aktarılmış bu Bursa'nın ikonik figürleri, kentin kültürel mirasının ayrılmaz bir parçasıdır.

Bu içerikte, modern dönemden tarihin derinliklerine kadar uzanan, en çok bilinen Bursa'nın efsanevi delileri ve onların hikayelerini mercek altına alıyoruz.

İşte 1960-2000’li yıllardan 2025’e kadar hafızalarda yer eden, gazete arşivlerinde, kitaplarda ve halk arasında hâlâ anlatılan Bursa’nın meşhur delileri:

Bursa’da “Deli–Veli” Geleneğinin Sosyolojik Kökeni

Bursa’nın çok katmanlı yapısı —tekke kültürü, tasavvufî gelenek, göç hareketleri, çarşı ve lonca düzeni— meczup tiplerin toplum içinde kabul görmesini kolaylaştırmıştır.
Osmanlı şehir yaşamında “deli”ler, şehrin folklorik taşıyıcıları, bazen de manevi ikazcıları olarak görülürdü. Bu tarz kişiler:

• Zararsız ve saf ruhlu

• Mala-mülke değer vermeyen

• Toplumsal kalıplara sığmayan

• Kimi zaman “veli” olduğuna inanılan

kişilikler olarak kabul edilir, halk tarafından korunur ve beslenirdi.

Bursa’da da bu anlayış öyle yerleşmiştir ki, bazı meczup isimler mahallelerin simgesi hâline gelmiştir.

Bursa'nın En Meşhur "Deli" Figürleri

Bursa'nın en bilinen ve hakkında en çok yayın yapılmış figürü, Deli Ayten'dir.

Deli Ayten (Ayten Şenaşık) - Bursa Merkez

Hikayesi: 1935'te Bursa'nın Roman mahallesi olan Kızyakup'ta doğdu. Asıl adı Ayten Şenaşık'tır. Hikayesi, büyük bir aşk acısıyla başlar. Ayten'in deliliği, genç kızlığa adım attığı yaşlarda aşık olduğu Cümbüş Hasan (Bayındırlıoğlu) ile evlenmesine ailesinin karşı çıkmasıyla başlar.

• Doktor “sevdiğiyle evlenirse iyileşir” deyince Ayten tüm baskılara rağmen evlendi.

• Ancak Cümbüş Hasan kısa süre sonra içkiye düştü ve öldü.

Sonunda evlenseler de, Cümbüş Hasan evi terk eder ve ölür. Eşinin ölümüyle daha da yıkılan Ayten, avare avare sokaklarda dolaşmaya başlar. Elinden düşürmediği cümbüşün, sevdiğini anımsattığı için sürekli çalındığı söylenir.

Özellikleri: Koluna taktığı çok sayıda çantası, eşinden kalan yanından ayırmadığı davulu ve cümbüşü ile tanınırdı. Esnafla kurduğu kendine has diyaloglar ve bazen öfkelenip taş atması (ancak dokunulmadığında kendi halinde olması) ile ünlüdür. Esnaf arasında onun dükkânlarına girmesinin bereket getirdiğine inanılırdı.

Kitap/Sanat Konusu Olması: Hakkında belgeseller çekilmiş, tiyatro oyunu yazılıp sahnelenmiştir ("Ayten: Bir Deli Aşk Hikayesi").

Bursa Kent Müzesi'nde kendisine yer verilmiştir. Doğup büyüdüğü mahalle olan Kamberler'de, kentsel dönüşümle yapılan parka heykeli dikilmiştir. Haber ve dergi makalelerinde sıkça yer almış, efsanesi günümüze taşınmıştır.

"Deli" Lakaplı Eşkıya

Osmanlı döneminde yaşamış, adının başında "Deli" lakabını taşıyan, Gemlik ilçesi ile bağlantılı meşhur bir figür de bulunmaktadır.

Deli Balta (Mustafa) - Gemlik İlçesi

Tarihi Kimliği: 18. yüzyıl sonları ve 19. yüzyıl başlarında adını duyurmuş bir eşkıyadır.

Kökeni: 1797 yılına ait Osmanlı vesikalarında Gemlik kazasına bağlı Kumla köyü (Kumlu karyesi) sakinlerinden olduğu belirtilir.

Hikayesi: Dönemin eşkıyalık olaylarında adı sıkça geçmektedir. Kendisi de "Deli Mehmet" adıyla nam salan başka bir eşkıya olan Kandıralı Mehmet tarafından öldürülmüştür. Bu olaylar ve dönemin eşkıyalık faaliyetleri tarihi arşiv belgelerine ve araştırma kitaplarına konu olmuştur.

Tarihi Metinlerde Geçen "Deli" Lakaplı Âlim

Tarihi metinlerde, günümüzdeki "deli" kelimesinin taşıdığı anlamdan farklı olarak, ilahi aşkla kendinden geçmiş veya coşkun anlamında kullanılan "Deli" lakabına sahip bir de âlim bulunmaktadır.

Deli Birâder (Muhammed bin Durmuş) - Bursa Merkez

Kimliği: 15. yüzyılda (1465) Bursa'da doğmuş, Osmanlı devri âlim ve velîlerindendir.

Lakabı: "Mecnûn ki fenâ destini seyretti serâ ser, Gamhâneme geldi, dedi: Hâlim ne birâder?" şeklindeki bir beytinden dolayı "Deli Birâder" lakabını almıştır. Bu lakap, tasavvufi bir coşkunluğu veya ilahi aşkla kendinden geçmeyi ifade eder.

Edebiyat/Tarih Konusu Olması: Osmanlı tarih kaynakları ve dinî biyografi eserlerinde yer almaktadır.

Ulucami ve Mahallelerin Unutulmaz Mecnunları

Halk arasında öteden beri "Ulucami delileri çekermiş" inancı yaygındır. Gerçekten de delilerin çoğu Ulucami ve Kapalıçarşı bölgesinde gezinirdi.

Çarşı esnafı bu insanları hem himaye eder hem de bayramlarda yıkayıp paklayarak, giydirip yedirerek aileden biri sayarlardı. Ölünce masraflarını da esnaf karşılardı.

Ulucami ve Kapalıçarşı Civarının Meşhur Simaları

Bu bölgede dolaşan ve haberlere konu olan diğer Bursa delileri şunlardır:

• Deli Nuri: Tophane bahçesinin önünde mekik ile yün eğirir, elinde kamçısı vardı. Bazen İstanbul'u fetheder, bazen Çanakkale gazisi olup sokaklarda bağırırdı. Çakırhamam civarında nutuk atar, yaz kış şemsiye taşırdı.

• Deli İsmail: Üretken delilerdendi; sütsal ve rozet satardı.

• Badırmalı Nihat (Küsmez): Çocukların "Köprü altı 25" demesiyle sinirlenir, onları kovalardı. Deli Seniye ile sürekli çekişirdi.

• Deli Hafız: Ulucami civarında bağırır, yüzlerce rekat namaz kılar, bazen donlarına kadar soyunurdu.

• Deli Şaban: Kapalıçarşı'da gezer, herkese selam verir, dua ederdi; bazen anadan doğma da gezmiştir.

• Hasan adlı deli: Rozet satar, insanların ensesine aniden vururdu.

• Deli Seniye: Ulucami delilerinden olup, bir otel yangınında yaşamını yitirmiştir.

• Sakızcı Ayşe: Ulucami mecnunlarındandır.

• Gemlikli Çayırağası (Gençağa Önal): Türkmen kıyafeti ve körüklü çizmeleriyle Çarşı'nın müdavimlerindendi.

• Komiser Tahir: Apolletleri ve silah takarak gezinir, bazen silah çeker, düdük çalardı.

• Deli Ayşe (Bursa – 1940–1960) Deli Ayten’den önce Bursa’nın bilinen diğer kadın delilerinden biri. Kayhan–Reyhan çarşılarında dolaşır, kimseye zararı olmazdı. Yaşlı Bursalıların anlattığı hatıratlarda adı geçer.

Bursa Merkez Mahalle ve İlçelerin Bilinen Delileri

Her mahallenin veya köyün kendine has simaları vardı. Bazen de en saf ve zayıf kişiler, mahalle baskısıyla "deli" ilan edilirdi.

• Hamzabey Mahallesi:

  • Kafa Rafet: Kızdığı kişilere kafa atmasıyla meşhurdu.

  • Karabela Nihat: Kavgacı bir kişilikti.

• İvazpaşa Mahallesi: Dağlı Halil İbrahim kendisini kızdıranları taş ve toprakla kovalardı.

• Temenyeri: Deli Hasan haraç alır, şarkı söylermiş.

• Setbaşı: Deli Petro güleç yüzlü ve zararsız bir kişiydi.

• Mollafenari: Japon adlı deli, kendisini kızdıranları kovalardı.

• Muradiye: Muradiyeli Muhammed yolda aniden durur, hayalinde gördükleriyle konuşur ya da bir şeyler boşaltır gibi yapardı.

• Diğerleri: Babasultanlı Hüseyin, Hisar altındaki mağarada vurulan Deli Erdal, amigo Keçi Enver ve şapka giymemek için idamdan dönen eski çete Kel Kâmil.

Bursa Gönüllüsü "Deli" Ayşe Yandayan

Bazen "deli" sıfatı, kişisel çıkarlarını bir yana bırakıp toplumsal sorunlara kafayı takanlar için kullanılır.

• "Bursa Delisi" Sıfatı: Ayşe Yandayan, tüm dinamizmini kentin tarihi ve kültürel mirasına harcayan bir Bursa gönüllüsüdür.

• Olayın Gelişimi: Merhum Büyükşehir Belediye Başkanı Hikmet Şahin’i Balabancık Kalesi ve Çobanbey bölgesi için sıkıştırdığı bir anda, yanındaki bir belediye görevlisinin kendisini Başkan’a "deli" diye tanıtmasıyla bu sıfatı almıştır.

• Önemi: Bu durum, çok okumanın veya yaşadığı kentin sorunlarıyla ilgilenmenin bile bazılarına göre delilik nedeni olarak görüldüğünü ortaya koyar. Oysa halk arasında "Akıllı köprü arayıncaya kadar, deli suyu geçer" sözüyle bu cüretkâr tavır takdir edilir.

BURSA MERKEZDE DELİLER (Osmangazi – Yıldırım – Nilüfer)

Bursa, yalnızca tarihî mirası, mimarisi, tekkeleri, hanları ve şifahaneleriyle değil; aynı zamanda insan dokusuyla da eşsiz bir şehirdir. Bu dokunun en dikkat çekici öğelerinden biri ise, halkın “deli”, “meczup”, “veli”, “eren” gibi çok katmanlı sıfatlarla andığı sıra dışı karakterlerdir.

Bursa’nın merkezinden dağ ilçelerine, İnegöl’den Mudanya’ya kadar uzanan geniş coğrafyasında bu kişilere dair yüzlerce küçük hikâye, anekdot, fıkra ve hatıra hâlâ hafızalarda yaşamaktadır.

1. Deli Şükrü (Bursa – Osmangazi)

• 1960–80 arasında özellikle Çarşamba ve Altıparmak civarında tanınmıştı. Yüksek sesle konuşur, ama kimseye zararı olmazdı. Halk arasında “uğur getirir” denirdi.

• 1960’lardan 1980’lere kadar Bursa sokaklarının en bilinen simalarındandı.
  Yüksek sesle kendi kendine konuşması, anlık öfkeli çıkışları ve ardından gelen gülümsemesiyle hafızalarda yer etti.Esnaf ona yemek ikram eder, dükkân önlerinde oturmasına izin verilirdi.

2. Deli Kazım

• Altıparmak ve Tophane çevresinde bilinen, renkli ve neşeli bir tip. Esnafın sevdiği, çocukların etrafında toplandığı bir meczup olarak hatırlanır.

• Renkli kıyafetleri ve sürekli şarkı/türkü söylemesiyle bilinen bir Bursa figürüydü.
  Tophane semtinin hatıra anlatılarında adı sık geçer.

3. Deli Mehmet (Osmangazi – Kayhan – Reyhan hattı)

• Eski Bursa anlatılarında geçen çok eski bir “veli-deli” tipidir.

• Çarşı içinde dolaşıp kimseye zarar vermeyen ama kimseye de eyvallah etmeyen biri olarak anılır.

4. Tophane’nin Meczubu – “Şalvarlı Mustafa”

• 1930–50 arası Tophane’de yaşayan, halkın “veli olmasından şüphelendiği” meşhur Bursa meczubu.

• Şalvarıyla tanınırdı.

5. Karasevdalı Nuri (Nilüfer – Görükle / Küçük Sanayi)

• 1990’larda konuşmaları ve ani duygusal çıkışlarıyla ve içten selamlarıyla tanınmış, herkesin sevdiği bir karakter.

6-Şalvarlı Mustafa (Tophane’nin Meczubu)

1930–50 dönemine ait eski fotoğraf ve hatıratlarda geçen bir isimdir.
Şalvarıyla, sessiz ama vakur yürüyüşüyle, halk arasında “veli” olduğuna inanılırdı.

İNEGÖL’ÜN MEŞHUR DELİLERİ

1. Deli Ekrem

• İnegöl’ün en çok bilinen isimlerinden.

  

  Bursa’da, öğrenciler elektronik atıklar konusunda bilgilendirildi

  İçeriği Görüntüle

• Büyük Cami civarında dolaşır, bazen kendi kendine konuşur, ama kimseye zararı olmazdı.

• Esnafın sevdiği, “İnegöl’ün siması” olarak anılırdı.

2. Deli Mustafa (Halk arasında “Mısta” diye bilinir)

• Çarşı–pazarın müdavimiydi.

• Dış görünüşü ve davranışları nedeniyle “deli” denirdi ama kasıtlı kimseye kötülük yapmazdı.

• Birçok İnegöllünün çocukluk hatırasında yer alır.

3. Çavuş (İnegöl)

• Sürekli omuzunda asker çantası taşırdı; bu yüzden halk “Çavuş” derdi.

• Çocuklarla çok iyi anlaşırdı.

4. Deli Kemal

• Özellikle 1980–90 döneminin bilinen meczubu.

• Herkesin sevdiği, temiz yürekli bir sokak karakteri olarak anlatılır.

5. Deli Filiz (Kadın meczuplardan)

• İnegöl’de yıllarca sokaklarda dolaşan, halkın koruduğu ve sahiplendiği bir isim.

MUDANYA DELİLERİ– TİRİLYE / Zeytinbağı

1. Tirilyeli Deli Hacı

• Tirilye’de yüzyılı aşkın süredir anlatılan eski bir meczup hikâyesi.

• Deniz kıyısında tek başına vakit geçirmesiyle tanınır.

2. Mudanyalı Deli Ali

• İlçede herkesin tanıdığı neşeli bir karakterdi.

• Rıhtım civarında gezinirdi.

GEMLİK DELİLERİ

1. Deli Remzi (Gemlik merkez)

• 70–80'lerde çok tanınan bir meczup.

• Yollarda yüksek sesle türkü söylerdi.

2. Küçük Kumla Deli Murat

• Denize bakıp kendi kendine konuşmasıyla bilinir.

KARACABEY DELİLERİ

1. Karacabeyli Deli Yahya

• 20. yüzyıl başından itibaren türkülere ve fıkralara konu olan meczup tip.

• İlçenin en bilinen halk karakterlerinden.

MUSTAFAKEMALPAŞA DELİLERİ

1. Deli Hüseyin

• İlçede 1960’larda yaşamış, garip davranışlarıyla ünlü bir isim.

2. Deli Hasan (Çerkez kökenli)

• Kınalı Kaya civarında dolaşmasıyla biliniyor.

ORHANGAZİ DELİLERİ

1. Deli Kadir (Orhangazi merkez)

• 70–90 arası ilçede tanınan, zararsız, esnafın sevdiği bir meczup.

YENİŞEHİR DELİLERİ

1. Deli Cemal

• At arabalarına ilgisiyle bilinen, köylerde dolaşan bir meczuptu.

2. Deli Ömer

• Yenişehir’in eski pazar yerlerinde hikâyeleri anlatılır.

9) İZNİK DELİLERİ

1. “İznikli Deli Süleyman” (efsanevi)

• Osmanlı arşivlerinde adı geçen, zaman zaman veli kabul edilen bir meczup.

• Eski köy anlatılarında geçer.

2. Deli Osman (İznik köyleri)

• 70’lerde göl çevresinde gezmesiyle tanınırdı.

10) ORHANELİ – KELES – HARMANCIK – BÜYÜKORHAN DELİLERİ (Dağ ilçeleri)

Bu bölgede tarih boyunca veli-deli / meczup tipleri çok yaygındır.

1. Kelesli Deli Halil

• Delicesine cesur tavırları nedeniyle halk arasında efsaneleşmiş bir kişidir.

2. Orhaneli’nin “Deli İsmail”i

• Çobanlık yaparken sıra dışı davranışlarıyla tanınmıştı.

3. Büyükorhan’da Deli Mahmut

• İlçenin 1950–70 arası bilinen meczubu.

GÜRSU – KESTEL DELİLERİ

1. Gürsulu Deli Ahmet

• Kısa boylu, sürekli koşar halde görülmesiyle akılda kalan bir karakter.

2. Kestelli Deli Osman

• Çarşı içi ve köylerde dolaşan, ilçe tarihinde tanınmış bir meczuptur.

BURSA EDEBİYATINA GİRMİŞ “DELİ” TİPLERİ

Aşağıdaki isimler kitaplarda, hikâyelerde veya anı yazılarında yer alır:

• “Bursa’nın Deli Veli’leri” – halk arasında veli kabul edilen meczup tiplerin genel adı

• Deli Şaban (Hikâye ve fıkralarda)

• Deli Bekir (Bursa kahvehane hikâyelerinde)

• Deli Emir (Osmanlı dönemi anlatıları)

“Bursa’nın meşhur delileri”, sıradan insanlar değildir. Onlar, toplumun unuttuğu bir tür özgürlük biçimini temsil eder: Kalıplara sığmayan, dünyalık dertlere aldırmayan, saf ve hesapsız bir yaşam.

Bu nedenle Bursalıların hafızasında bu isimler hâlâ yaşar. Her biri küçük bir hikâyedir; ama toplamda büyük bir kültürel miras oluştururlar.

İnanç haberleri için TIKLAYINIZ!

Astroloji ve Rüya haberleri için TIKLAYINIZ!

Kadın Aile haberleri için TIKLAYINIZ!

Kültür Sanat haberleri için TIKLAYINIZ!