Türkçede sıkça duyduğumuz ama tam anlamı çoğu zaman bilinmeyen kelimelerden biri olan “tevekkeli”, hem eski edebi metinlerde hem de halk arasında hâlâ kendine yer buluyor. Özellikle yaşlı kuşakların konuşmalarında sıkça karşımıza çıkan bu kelime, anlamı ve kökeniyle oldukça ilgi çekici. Peki “tevekkeli” ne demek, nereden geliyor ve nasıl kullanılır?
Tevekkeli Ne Anlama Gelir?
“Tevekkeli” kelimesi, Türkçede “boşuna değil”, “nedensiz değil”, “rastgele değil” anlamlarında kullanılır. Bir olayın ya da durumun arkasında bir sebep olduğunu, tesadüf olmadığını belirtmek için söylenir. Yani biri bir başarı elde ettiğinde veya beklenmedik bir olay yaşandığında, “Tevekkeli değilmiş!” denilerek aslında o olayın altında bir neden olduğu vurgulanır.
Örnek:
- “Tevekkeli değil, bu kadar çalışkan bir çocuk!”
- “Tevekkeli herkes onu seviyor, çok samimi biri.”
Bu örneklerde görüldüğü gibi, “tevekkeli” kelimesi genellikle bir olayın nedenini haklı göstermek için kullanılır.
Tevekkeli Kelimesinin Kökeni Nedir?
“Tevekkeli” kelimesi, Arapça kökenli “tevekkül” sözcüğünden türemiştir. “Tevekkül” kelimesi, Allah’a güvenmek, sonucu O’na bırakmak anlamına gelir. Ancak zamanla halk dilinde bu kelimenin anlamı değişmiş, “nedensiz değil” ya da “boşuna değil” gibi bir anlam kazanmıştır.
Yani aslında “tevekkeli” sözcüğü, bir işin arkasında mutlaka bir sebep olduğunu ima eden bir deyim hâline gelmiştir.
Günlük Hayatta Tevekkeli Nasıl Kullanılır?
“Tevekkeli” kelimesi genellikle bir olayın ardından söylenir ve genellikle şaşırma ya da onaylama ifadesi taşır.
Örneğin biri size leziz bir yemek yaparsa ve sonra onun profesyonel bir aşçı olduğunu öğrenirseniz:
“Tevekkeli bu kadar güzel yapmış, meğerse aşçıymış!” diyebilirsiniz.
Bu kullanım biçimi, kelimenin halk arasında doğal bir onaylama ifadesi hâline geldiğini gösterir.
Tevekkeli Kelimesinin Eş Anlamlıları
“Tevekkeli” kelimesinin tam birebir karşılığı olmasa da bazı yakın anlamlı ifadeler vardır:
- Boşuna değil
- Nedensiz değil
- Tesadüf değil
- Elbette
- Doğal olarak
Bu kelimeler, “tevekkeli”nin kullanıldığı cümlelerde benzer anlamlar taşır. Ancak “tevekkeli”nin kendine özgü bir halk dili sıcaklığı vardır.
Tevekkeli Kelimesi Eski Edebiyatta
Osmanlı döneminden kalma bazı metinlerde ve divan şiirlerinde “tevekkeli” kelimesi sıkça geçer. Şairler bu kelimeyi genellikle kadere bağlılık veya tesadüflerin ardındaki hikmeti anlatmak için kullanmıştır. Bu yönüyle kelime, hem halk dilinde hem de klasik Türk edebiyatında derin bir anlam taşır.
