Günümüzde hemen herkes telefonunun rehberine, internet tarayıcısına ya da takvim uygulamasına bağımlı hale gelmiş durumda. Bir arkadaşımızın numarasını ezberlemek yerine rehberde arıyoruz, doğum günlerini akılda tutmak yerine dijital hatırlatmalara güveniyoruz. Bu durum “dijital amnezi” olarak adlandırılan, bilgiyi öğrenmek yerine cihazlara bırakma eğilimini beraberinde getiriyor. Peki bu alışkanlık hafızamızı gerçekten zayıflatıyor mu?
Dijital Amnezi Kavramı Neyi İfade Eder?
Dijital amnezi, ilk kez bir güvenlik şirketinin yaptığı araştırmalarla literatüre girdi. Tanımı oldukça basit: Kişinin öğrendiği bilgileri, cihazlarında kayıtlı olduğu için kendi zihninde tutmaması. Yani bilgiyi öğrenmek yerine, “gerektiğinde bakarım” düşüncesiyle bir kenara not etmek. Bu davranış tekrarlandıkça, beynin bilgi depolama ve hatırlama işlevlerinde tembelleşme meydana geliyor.
Araştırmalar Teknolojinin Hafıza Üzerindeki Etkisini Nasıl Açıklıyor?
Nörobilim alanında yapılan çalışmalar, bilgiye erişimin ne kadar kolay olursa, onu hafızada tutma ihtimalimizin o kadar az olduğunu gösteriyor. Columbia Üniversitesi'nde yapılan bir deneyde, katılımcılara bazı bilgiler veriliyor ve ardından bu bilgilerin bir bilgisayarda saklanacağı ya da silineceği söyleniyor. Sonuçlar, bilgilerin silineceği düşünülen grubun, bilgileri daha iyi hatırladığını ortaya koyuyor. Bu da beynin, önemli olduğunu düşündüğü bilgileri daha çok sahiplenip hafızada tuttuğunu gösteriyor.
Telefon Rehberine Alışmak Numaraları Unutturdu mu?
Doksanlı yıllarda insanlar sevdiklerinin telefon numaralarını ezbere bilirdi. Ancak artık bir kişiyi aramak için numarasını bilmeye gerek yok. Rehbere ismini yazmak yeterli. Bu da uzun vadede kısa süreli bellek üzerinde ciddi bir etki oluşturuyor. Uzmanlar, tekrar edilmeyen bilgilerin 30 saniye içinde unutulduğunu belirtiyor. Numara ezberleme gibi alışkanlıklar ortadan kalktıkça, beynin bu alanı kullanma gereği de azalıyor.
Yol Tarifi, Takvim, Notlar Derken Bilgiyi Unutmaya Başladık mı?
Harita uygulamaları sayesinde bilmediğimiz bir yere gitmek çocuk oyuncağı hâline geldi. Ancak bu durum, yön bulma becerimizin zamanla körelmesine yol açıyor. Aynı şekilde, toplantı saatlerini takvime kaydetmek ya da yapılacakları telefonla hatırlatmak, zihinsel ajandamızın yükünü azaltıyor. Ancak araştırmalar, bu tür hatırlatıcıların aşırı kullanımının, “prospektif hafıza” yani geleceğe dair planları hatırlama becerisini zayıflattığını gösteriyor.
Teknoloji Beyni Rahatlatıyor Mu Yoksa Tembelleştiriyor mu?
Bazı uzmanlar, dijital cihazların aslında “dış bellek” görevi gördüğünü savunuyor. Bu görüşe göre cihazlar, beynimizin kapasitesini daha önemli ve yaratıcı işlere yönlendirebilmesi için bilgi yükünü azaltıyor. Ancak bu yaklaşımın tehlikesi, her bilgiyi dış kaynaklara aktarmak ve beyni yeterince çalıştırmamak olabilir. Beyin, tıpkı bir kas gibi; çalıştıkça güçlenir, kullanılmadıkça zayıflar.
Çocuklar ve Gençlerde Teknolojiye Bağlı Hafıza Tembelliği Riski
Z kuşağının büyük bir kısmı dijital dünyada doğmuş bireylerden oluşuyor. Bu kuşağın bilgiye ulaşması çok kolay olduğu için öğrenme motivasyonu daha düşük olabilir. Eğitimciler, bazı öğrencilerin derste anlatılan bilgileri not almak yerine “internetten buluruz” yaklaşımını benimsemeye başladığını belirtiyor. Bu durum, uzun vadede kalıcı öğrenmeyi ve analitik düşünme becerilerini zayıflatabilir.
Hafızayı Canlı Tutmak İçin Neler Yapılabilir?
Teknolojiden tamamen uzaklaşmak mümkün olmasa da, hafızayı güçlü tutmak için bazı yöntemler öneriliyor:
-
Ezber Alıştırmaları Yapmak: Telefon numarası, alışveriş listesi gibi bilgileri zihinden hatırlamaya çalışmak beyin egzersizi sağlar.
-
Yazılı Not Tutmak: Dijital yerine el yazısıyla not almak, bilgiyi daha kalıcı hâle getirir.
-
Zihinsel Haritalar Oluşturmak: Bilgileri gruplandırarak görsel şekilde akılda tutmak, hafızayı destekler.
-
Kitap Okumak Ve Dikkat Egzersizleri Yapmak: Konsantrasyonu artıran faaliyetler, bilgi işleme hızını ve hatırlamayı güçlendirir.
Teknolojiyi Nasıl Kullandığımız Belirleyici Olur
Teknoloji hafızayı köreltebilir ama aynı zamanda hafızayı destekleyici bir araç da olabilir. Bu tamamen nasıl ve ne kadar kullandığımıza bağlıdır. Bilgiyi sadece dış kaynaklara bırakmak yerine, beynin de sürece aktif şekilde katılması sağlanmalıdır. Çünkü unutulmamalı ki, hafıza kullanılmadıkça zayıflar; çalıştırıldıkça güçlenir.
