Osmanlı denince akla çoğu zaman saraylar, padişahlar ve savaşlar gelir. Ancak imparatorluğun asıl yüzünü görmek isteyenler için en önemli sorulardan biri şudur: Kadınlar nasıl yaşardı?
Saraydaki haremlerden taşradaki evlere, pazarlardan hamamlara kadar Osmanlı kadınlarının hayatı sanıldığından çok daha çeşitlidir. İşte perde arkasındaki gerçekler:
Evde Kadınlar:
Osmanlı toplumunda kadın, ailenin ve evin temel direğiydi.
- Sabah erken kalkar, tandırda ekmek yapar, çocukları hazırlar, hayvanlara bakardı.
- Sofranın kurulmasından evin temizliğine, kiler düzeninden misafir ağırlamaya kadar pek çok görev onun omuzlarındaydı.
Özellikle kırsalda kadınlar, tarla işlerine, bahçeye, pazara da katılırdı. Yani sadece evde değil, ekonominin içinde de aktiftiler.
Çarşıda Kadınlar:
Kadınlar Osmanlı’da çarşıya çıkmaz sanılır ama bu doğru değildir. Kadınlar:
- Pazarlarda alışveriş yapar,
- Kumaşçılarda çeyizlik seçer,
- Kuyumcularda altın bakar,
- Hatta bazı dönemlerde dükkân işletir, esnaflık yapardı.
İstanbul Kadı Sicilleri incelendiğinde, kadınların alışveriş, alacak-verecek ve miras davalarında aktif biçimde rol aldığı belgelerle sabittir.
Hamam Kültürü:
Kadınlar için hamam, yalnızca yıkanma yeri değil aynı zamanda bir sosyalleşme alanıydı.
- Gelin hamamı, lohusa hamamı, bayram hamamı gibi özel günlerde hamamlar adeta küçük festivallere dönüşürdü.
- Kadınlar burada hem arınır hem de haberleşirdi.
- Özellikle şehirli kadınların gündelik ritüelinin önemli bir parçasıydı.
Kadın ve Eğitim:
Osmanlı’nın ilk dönemlerinde kız çocuklarının eğitimi çok sınırlıydı. Ancak Tanzimat (1839) ve Islahat (1856) fermanları sonrası:
- Kız çocukları için rüştiyeler (ortaokul benzeri) açıldı.
- Okuma-yazma oranı yavaş da olsa yükselmeye başladı.
- Saray çevresinde ve bazı şehirli ailelerde özel hocalardan ders alan kadınlar da vardı.
Saray Kadınları: Harem Gerçeği
Harem, sıkça yanlış anlaşılan bir kavram. Gerçekte:
- Kadınların yaşadığı özel alan anlamına gelir.
- Haremdeki kadınlar, eğitim alır, müzik çalar, el sanatlarıyla ilgilenirdi.
- Haremde yükselen bir kadın, valide sultan olduğunda saray siyasetinde çok etkili olabiliyordu.
Kadının Hukuktaki Yeri Sanıldığından Daha Güçlüydü
Kadınlar Osmanlı’da:
- Mahkemeye çıkabilir,
- Boşanma davası açabilir,
- Miras hakkını arayabilir,
- Vakıf kurabilir,
- Tapu sahibi olabilir idi.
Erkek egemen bir toplumda yaşasalar da, hukuk sisteminde birçok temel hakka sahiptiler.
Osmanlı Kadını Sadece Evde Değildi!
Osmanlı’daki kadın profili tek tip değildir.
- Saray kadınıyla taşra kadını farklı yaşar.
- Tüccar karısıyla çiftçi kadının günlük düzeni apayrıdır.
Ama genel çerçevede, kadınlar hem aileyi hem üretimi hem de toplumsal hayatı taşıyan aktörlerdir.
Modern çağda, bu tarihsel birikimi anlamak sadece geçmişi değil, bugünün kadın mücadelesini de daha iyi kavramamıza yardımcı olur.
Daha fazla detay arayanlar için;
Tüm bu bilgiler saray kadınları ile taşra kadınları arasında farklılıklar gösterebilir.
Kadının statüsü sınıfına, yaşadığı bölgeye ve döneme göre değişebilir.
