Kanun hükmünde kararname (KHK), Türkiye Cumhuriyeti hukuk sisteminde yürütme organına belirli şartlar altında tanınan bir yetkiyle, doğrudan kanun gücünde düzenleme yapılmasını sağlayan hukuki araçlardan biridir. Bu kararname ile Cumhurbaşkanı veya geçmiş sistemde Bakanlar Kurulu, Meclis’in verdiği yetki kapsamında bazı konularda yasa çıkarma yetkisine sahip oluyordu.
Kanun Hükmünde Kararname Ne Anlama Gelir?
Kanun hükmünde kararname, kısaca “KHK” olarak bilinir. Devletin yürütme organı olan Cumhurbaşkanı ya da Bakanlar Kurulu’nun, Meclis tarafından verilen yetkiyle, belli konularda doğrudan kanun gücünde düzenleme yapmasına imkân tanıyan özel bir hukuki düzenlemedir. Yani KHK’lar, yasama organı olan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından çıkarılan kanunlarla eşdeğer güce sahiptir. Ancak bu yetki, sınırsız veya sürekli bir yetki değildir.
Bu Yetkiyi Kim Verir ve Hangi Şartlarda Geçerlidir?
Kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın ilgili maddelerinde belirtilmiştir. 1982 Anayasası’nın ilk hâline göre, TBMM yürütme organına belirli konularda ve belirli süreyle KHK çıkarma yetkisi verebilir. Bu yetki çerçevesinde, yürütme organı doğrudan yasa niteliğinde kararname çıkartabilir.
Ancak 2017 Anayasa değişikliğiyle birlikte parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı sistemine geçilmiş ve bu sistemle beraber “Bakanlar Kurulu” ortadan kalkmıştır. Artık sadece Cumhurbaşkanı tarafından “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” çıkarılabilmektedir. Yeni sistemde “KHK” terimi yerine bu kavram daha fazla kullanılmaktadır.
KHK ile Kanun Arasındaki Fark Nedir?
Her ikisi de hukuk kuralı olsa da, çıkaran merci ve süreç açısından farklar vardır. Kanun, TBMM’de milletvekilleri tarafından teklif edilir ve oylama ile kabul edilir. KHK ise doğrudan yürütme organı tarafından hazırlanır. Kanun değişikliği için Meclis çoğunluğu gerekirken, KHK için yetki alındığında hızlı bir şekilde düzenleme yapılabilir. Ancak KHK’lar da Meclis onayına sunulmak zorundadır.
Olağanüstü Hâl Dönemlerinde KHK Nasıl İşler?
Türkiye’de olağanüstü hâl (OHAL) ilan edildiğinde, yürütme organı olan Cumhurbaşkanı, doğrudan KHK çıkarma yetkisini kullanabilir. Bu tür KHK’lar, Meclis’in önceden verdiği yetkiye bağlı değildir. OHAL KHK’ları, sadece olağanüstü hâlin gerektirdiği konularda çıkarılabilir ve doğrudan uygulamaya geçer. Daha sonra TBMM’ye sunulur ve Meclis isterse onaylar, isterse reddeder. Ancak uygulamada birçok OHAL KHK’sı uzun süre yürürlükte kalmıştır.
Hangi Alanlarda KHK Çıkarılamaz?
Kanun hükmünde kararnameler her konuda çıkarılamaz. Temel hak ve özgürlüklerle ilgili konular, kişi hak ve hürriyetlerini ilgilendiren alanlar KHK ile düzenlenemez. Ayrıca ceza hukuku, seçim kanunları ve siyasi partilere ilişkin düzenlemeler de bu kapsama girmez. Bu sınırlamalar, anayasa ile güvence altına alınmıştır.
KHK’lar Yargı Denetimine Açık Mıdır?
Evet, çıkarılan kanun hükmünde kararnameler Anayasa Mahkemesi denetimine tabidir. Anayasa Mahkemesi, bu kararnamelerin Anayasa’ya uygunluğunu inceler ve eğer anayasal sınırlamaların dışına çıkıldığı tespit edilirse, KHK’yı iptal edebilir. Bu sayede yürütme yetkisinin keyfi biçimde kullanılmasının önüne geçilmiş olur.
KHK’nın Türkiye’deki Uygulama Örnekleri Nelerdir?
Türkiye’de özellikle 1980 sonrası dönemde birçok alanda KHK çıkarılmıştır. Özelleştirmeden kamu personel sistemine, eğitimden güvenliğe kadar pek çok konuda KHK’lar devreye girmiştir. 2016’daki darbe girişiminin ardından ilan edilen OHAL döneminde ise, binlerce kamu personelinin ihraç edilmesi, bazı kurumların kapatılması gibi işlemler KHK yoluyla yapılmıştır. Bu uygulamalar kamuoyunda tartışmalara da neden olmuştur.
KHK, Hızlı Çözüm İçin Kullanılan Sınırlı Bir Araçtır
Kanun hükmünde kararname, olağan yasama sürecinin dışında, daha hızlı hareket edilmesi gereken durumlarda başvurulan özel bir düzenleme yoludur. Ancak bu araç, ancak belli sınırlar içinde ve yasal denetim altında kullanıldığında demokratik hukuk devleti ilkesine uygun olur. Aksi durumda, yasama yetkisinin yürütmeye geçmesi ve kuvvetler ayrılığı ilkesinin zedelenmesi gibi ciddi riskler doğabilir.
