SORU: "ÇOCUKLARIN GEÇİM MASRAFLARI KİME AİTTİR?"
H. DÖNDÜREN: Çocukların geçim masrafları, erkek çocuğu meslek sahibi olup kendi geçimini sağlayacak duruma gelinceye, kız çocuğu ise evleninceye kadar babalarına aittir. Anneleri, geliri bulunsa bile bu masraflara katılmaya zorlanamaz. Kendiliğinden katılırsa bu onun ahlakının güzelliğinden olup, bundan dolayı sadaka ecri alır. Kur'an'da şöyle buyurulur: "Eğer (çocuklarınızı) sizin için, anneleri emzirirlerse, onlara emzirme ücretlerini tam olarak veriniz."3 Bu ayet, çocuğun nafakasının babaya ait olduğunu gösterir. Nitekim, Ebu Süfyan'ın karısı Hind binti Utbe'nin sorusu üzerine, Hz. Peygamber, Ebu Süfyan'ın malından kendisine ve çocuklarına yetecek kadarını ma'rufa göre alabileceğini bildirmiştir.4
Erkek veya kız çocuklarının kendine ait mal ve geliri bulunursa, geçim masrafları öncelikle kendi gelirlerinden karşılanır. Ebu Hüreyre'den rivayete göre, yanında 5 dinarı olan birisinin, bunları hangi sıraya göre harcaması gerektiğini sorması üzerine, Allah'ın Rasulü, önce kendi ihtiyacına, sonra eşine, sonra çocuklarına, sonra hizmetçisine, sonra da uygun bulacağı bir yere harcamasını bildirmiştir.5
SORU: "ANA- BABA VE DİĞER HISIMLARIN
GEÇİM MASRAFLARI KİME AİTTİR?"
H. DÖNDÜREN: Ana baba yoksul düşer veya yaşlanıp çalışamaz olursa, ilgi ve bakım yükümlülüğü çocuklara aittir. Kur'an'da şöyle buyurulur: "Rabbin ancak kendisine ibadet etmenizi, bir de ana babaya iyilikte bulunmanızı emretti."6 "Bana ve ana babana şükret."7 "Eğer ana baban, seni hakkında bir bilgin olmayan şeyi bana ortak koşman için zorlarlarsa, onlara itaat etme. Bununla birlikte bu dünyada onlarla iyi geçin."8
Ashab-ı kiramdan birisi, izinsiz olarak oğluna ait bir maldan almıştı. Oğlunun şikayeti üzerine Allah'ın elçisi şöyle buyurmuştur: "Sen ve malın babana aitsiniz."9 Ancak ana babanın çocuklarının malı üzerindeki bu hakkı, yoksul ve muhtaç duruma düşmeleriyle sınırlandırılmıştır. Çünkü miras ayetleri inince,10 ana babanın, ölen çocuklarının malları üzerindeki hakları belirlenmiş ve buna bir sınır getirilmiştir. Buna göre ana babanın, çocuklarından nafaka isteyebilmesi için yoksul olmaları gerekir. Aksi durumda geçim masrafları kendi mal ve gelirlerinden karşılanır. Yine nafaka yükümlüsü olacak çocuk ve torunun da bunu vermeye gücünün yetmesi gerekir. Güç yetme ya zengin olmakla veya çalışıp kazanma gücüne sahip olmakla gerçekleşir.
Ana baba sağlıklı olup, çalışmaya gücü yetse bile, yoksul durumda olunca çocuk ve torunlarından geçim desteği alabilir. Bu duruma göre ana baba ve eş dışındaki hısımlar zengin olur veya çalışmaya gücü yeterse kendilerine nafaka yardımı yapmak gerekmez.
Bir erkek kendisi yoksul da olsa, ana babasına ve eşine bakmakla yükümlüdür. Bunun dışındaki hısımların geçim masraflarını karşılaması, zengin olması veya çalışıp kazanma gücüne sahip bulunması durumunda gerekli olur. Ancak Malikiler'e göre yoksul olan çocuk, çalışıp kazanma gücüne sahip olsa bile ana babasına nafaka vermesi gerekmez.
Cabir (r.a)'ın naklettiği bir hadiste şöyle buyurulur: "Sizden biriniz yoksul düşerse, önce kendi ihtiyaçlarını karşılasın. Bundan artarsa aile fertlerinin ihtiyaçlarına sarf etsin, yine artarsa diğer hısımlarına harcasın."11 Malikiler'de tercih edilen görüşe göre ise, ana baba çalışmaya gücü yetince çocuklarından nafaka isteyemez.12
Dipnotlar: 4) Buhari, Büyu', 95; Nesai, Kudat, 31; İbn Mace, Ticarat, 65. 5) Nesai, Zekat, 54, büyu7, 84; İbn Hanbel, II, 251, 471, III, 205; bk. Ebu Davud, Itak, 9. 6) İsra,17/23. 7) Lokman, 31/14. 8) Lokman, 31/15. 9) Serahsi, Mebsut, V, 322; Kasani, Bedayi', IV, 30. 10) bk. Nisa, 4/12. 11) Ebu Davud, Itak, 9; Nesai, Büyu', 84; A. İbn Hanbel, III, 205. 12) bk. Kasani, Bedayi', IV, 36; İbnü'l-Hümam, age, III, 347; İbn Abidin, Reddü'l-Muhtar, II, 923; İbn Kudame, Muğni, VII, 595.
