Cemî kelimesi, Arapça kökenli olup “çoğul, topluluk” anlamına gelir. Cemî cümle ise adından da anlaşılacağı üzere çoğulluk ifade eden cümlelerdir. Yani öznesi birden fazla kişiyi ya da varlığı anlatan, çoğul eki “-ler / -lar” alan veya çoğul anlam barındıran tümcelerdir.
Basit bir ifadeyle:
- “Çocuklar bahçede oynuyor.”
- “Kuşlar gökyüzünde süzülüyordu.”
Bu örneklerin her ikisi de birer cemî cümledir. Çünkü özne birden fazla kişi ya da varlıktan oluşur.
Cemî Cümle Nasıl Anlaşılır?
Bir cümlede cemîlik (çoğulluk) genellikle şu şekilde kendini belli eder:
- Özne "-lar / -ler" çoğul eki alır.
- Fiil, çoğul özneye uygun şekilde çekimlenir.
- Fiil ya da yüklem özneyle uyumlu çoğul şahıs eki taşır.
- Anlamdan çıkarılan topluluk ifadeleri de cemî sayılır.
Örnek:
- “Kadınlar pazara gitti.”
→ “Kadınlar” sözcüğü çoğul olduğu için bu cümle bir cemî cümledir.
Tekil Gibi Görünüp Cemî Olan Cümleler de Var
Bazı cümleler görünüşte tekil gibi dursa da aslında çoğul anlam taşır. Bu tür gizli cemî cümlelere dikkat etmek gerekir.
Örnek:
- “Herkes sınıfa girdi.”
Burada “herkes” kelimesi tekil gibi görünür ama bir topluluğu ifade eder, bu yüzden anlamca çoğul olduğu için bu da cemî cümle kabul edilir.
Günlük Hayatta Nerelerde Karşımıza Çıkar?
Cemî cümleler, günlük konuşmalarda, haber metinlerinde, sosyal medyada ve resmi yazışmalarda sıklıkla yer alır. Özellikle:
- Toplantı tutanaklarında
- Okul yazılılarında
- Dilekçelerde
- Basın açıklamalarında
- Şiir ve hikâye anlatımında
bu cümle türüne sıkça rastlanır.
Cemî Cümle Örnekleri
- Öğrenciler sınava büyük bir heyecanla girdi.
- Kuşlar sabahın erken saatlerinde ötüşmeye başladı.
- İşçiler grev kararı aldı.
- Tüm vatandaşlar sandığa gitti.
- Arabalar birbiri ardına durmaya başladı.
Bu örneklerin hepsinde dikkat ettiyseniz özne çoğul ve cümle o çoğulluğu destekleyecek şekilde fiille tamamlanıyor.
Türkçede Cemî Cümle Kullanımının Önemi
Cemî cümleler anlatımı hem zenginleştirir hem de olayın içinde kaç kişi ya da kaç nesnenin olduğunu net bir şekilde ortaya koyar. Tekil cümlelerle ifade edilemeyecek kalabalıklar, topluluklar veya çoğul olaylar ancak bu tür cümlelerle anlatılabilir.
Cemî Cümleler Dil Bilgisinde Neden Önemlidir?
Cemî cümleleri doğru anlayıp doğru kurmak, dil bilgisi açısından büyük önem taşır. Çünkü özne ve fiil uyumu, anlatımın doğruluğunu etkiler. Ayrıca yazılı anlatımlarda kime, neye dair konuşulduğu bu yolla netleşir.
“Cemî cümle” demek, tek başına bir dil bilgisi kuralı gibi görünse de aslında anlatımın temel taşlarından biridir. Anlatmak istediğiniz şey birden fazlaysa, bir topluluğu içeriyorsa, bu tür cümleleri kullanmak kaçınılmazdır. Hem Türkçeyi daha etkili kullanmak hem de anlamı doğru yansıtmak için cemî cümleleri tanımak büyük fayda sağlar.
