Bursa'nın yemyeşil dokusu içinde bir zümrüt gibi parlayan Yeşil Cami ve Yeşil Türbe, sadece şehrin değil, tüm Osmanlı mimarisinin en nadide incilerinden biridir. Peki, Osmanlı'ya ikinci baharını yaşatan Çelebi Mehmed kimdir ve bu eşsiz külliyeyi neden inşa ettirmiştir? Türbenin o meşhur çinilerinin altında kimler ebedi istirahatindedir? Bu sanat harikası caminin mimarı kimdir ve Osmanlı'nın erken dönem taş işçiliğinin en zarif örnekleri nelerdir? İşte tüm detaylarıyla, Yeşil Külliye'nin sır perdelerini aralayan kapsamlı bir yolculuk.
Osmanlı'nın İkinci Kurucusu: Sultan Çelebi Mehmed Kimdir?
Osmanlı İmparatorluğu'nun beşinci padişahı olan Sultan I. Mehmed, tarihte daha çok bilinen adıyla Çelebi Mehmed, devletin "ikinci kurucusu" olarak anılır. Yıldırım Bayezid'in oğullarından biri olan Çelebi Mehmed, babasının 1402 Ankara Savaşı'nda Timur'a yenilmesiyle başlayan ve 11 yıl süren Fetret Devri'nde kardeşleriyle girdiği taht mücadelesinden galip çıkarak Osmanlı birliğini yeniden sağlamıştır. 1413'te tahta çıktığında dağılmanın eşiğine gelmiş bir devleti yeniden toparlamış, Anadolu'da siyasi birliği tesis etmiş ve devlete istikrar kazandırmıştır. İşte Yeşil Külliye, onun bu büyük zaferinin ve yeniden kurduğu güçlü devletin bir nişanesi, bir sembolü olarak 1419 yılında inşa ettirilmiştir.
Yeşil Türbe'de Ebedi Uykusunda Kimler Yatıyor?
Yeşil Türbe, adını dış cephesini süsleyen firuze ve yeşil renkli çinilerden alır ve şüphesiz Bursa'nın en ikonik yapılarından biridir. Bu görkemli türbe, yalnızca banisi Sultan Çelebi Mehmed için inşa edilmiştir. Ancak içerisinde onunla birlikte ailesinden de önemli isimler bulunmaktadır. Türbenin içinde, Sultan Çelebi Mehmed'in sandukasının yanı sıra, kızları Sitti Hatun, Hafsa Hatun, Ayşe Hatun ve oğulları Şehzade Mustafa, Mahmud ve Yusuf'a ait olduğu düşünülen sandukalar yer almaktadır. Ayrıca, dadısı Daya Hatun'un da sandukası burada bulunur. Türbenin en dikkat çekici sandukası, üzerinde herhangi bir kitabe bulunmayan, tamamen İznik çinileriyle kaplı olan ve Sultan Çelebi Mehmed'e ait olanıdır.
Yeşil Cami'nin Mimarı Kimdir?
Yeşil Cami ve külliyesi, mimari dehası ve sanatsal vizyonuyla döneme damgasını vuran bir ismin eseridir: Hacı İvaz Paşa. Aslen Tokatlı olan ve Sultan Çelebi Mehmed'in vezirliğine kadar yükselen Hacı İvaz Paşa, sadece bir devlet adamı değil, aynı zamanda yetenekli bir mimar ve sanatçıdır. Yeşil Cami'nin planlamasından çini süslemelerinin tasarımına kadar her aşamasında bizzat rol oynamıştır. Cami, "Ters T" planlı ya da "Zaviyeli Cami" olarak bilinen plan tipinin en gelişmiş örneklerinden biridir. Hacı İvaz Paşa'nın mimarideki dehası, mekanı hem ibadet hem de sohbet ve dinlenme alanı olarak işlevsel bir şekilde kullanmasında ve iç mekana yansıttığı ferahlıkta açıkça görülmektedir.
Osmanlı Erken Dönem Taş İşçiliğinin En Güzel Örnekleri
Yeşil Cami, sadece çinileriyle değil, aynı zamanda Osmanlı erken dönem taş işçiliğinin ulaştığı zirveyi gösteren örnekleriyle de göz kamaştırır. Bu sanatın en muhteşem örnekleri, caminin anıtsal taç kapısında yoğunlaşmıştır.
İşte Yeşil Cami'de görebileceğiniz erken dönem taş işçiliğinin en belirgin örnekleri:
- Mermer İşçiliği: Taç kapı, tamamen mermerden yapılmış olup, oymacılık sanatının en ince detaylarını sergiler. Kapının her iki yanında yer alan mihrapçıklar (nişler) ve mukarnaslı (sarkıtlı) kavsaraları, üç boyutlu bir derinlik ve estetik sunar.
- Geometrik Desenler ve Rumîler: Kapının yüzeyinde iç içe geçmiş geometrik yıldız kompozisyonları, Selçuklu sanatının etkilerini taşıyan rumî ve palmet motifleriyle bezenmiştir. Bu karmaşık desenler, taşın adeta bir dantel gibi işlendiğini gösterir.
- Kaligrafik Süslemeler: Taç kapının üzerinde, mermere işlenmiş sülüs hatla yazılmış ayetler ve caminin inşa kitabesi yer alır. Bu yazılar, taş işçiliği ile hat sanatının mükemmel bir uyumunu sergiler.
- Pencere Söveleri ve Alınlıkları: Caminin dış cephesindeki pencerelerin etrafını çevreleyen mermer söveler ve alınlıklar da taş oymacılığının zarif örneklerindendir. Özellikle pencerelerin üzerindeki kabartma panolar, dönemin estetik anlayışını yansıtır.
- İç Mekan Sütun Başlıkları: Caminin içindeki mermer sütunların başlıkları da yine ince bir zevkin ürünüdür. Mukarnas dolgulu bu başlıklar, yapının içindeki estetik bütünlüğü tamamlar.
Yeşil Cami ve Türbesi, Sultan Çelebi Mehmed'in siyasi dehasını, Hacı İvaz Paşa'nın sanatsal vizyonunu ve dönemin zanaatkarlarının ustalığını bir araya getiren ölümsüz bir eserdir. Sadece bir ibadethane olmanın ötesinde, Osmanlı'nın küllerinden yeniden doğuşunun taşa ve çiniye işlenmiş hikayesidir.
