Cumhuriyet Döneminde İlk Para Birimi Hangi İsimle Çıktı?
Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk resmi para birimi, bugünkü anlamıyla Türk Lirasıdır. Ancak bu para birimi, Cumhuriyetin ilk yıllarında Osmanlı'dan devralınan ekonomik mirasla birlikte hayat buldu. 29 Ekim 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin ilan edilmesinin ardından, ekonomik bağımsızlığın en önemli adımlarından biri de milli para basımı oldu. Fakat bu süreç hemen olmadı.
Cumhuriyetin ilk yıllarında Osmanlı Lirası hâlâ kullanılmaktaydı. O dönemde tedavülde olan paralar ya Osmanlı döneminden kalma altın sikkeler ya da yabancı menşeli banknotlardı. Çünkü Osmanlı Devleti, son yıllarında kendi banknotunu basma yetkisini İngiliz ve Fransız ortaklı Osmanlı Bankası’na bırakmıştı. Bu da Türkiye Cumhuriyeti'nin kendi adına para bastırmasını geciktiren en büyük etkendi.
İlk Kağıt Para Ne Zaman ve Nasıl Basıldı?
Türkiye Cumhuriyeti adına basılan ilk kâğıt para, 5 Aralık 1927 tarihinde tedavüle girdi. Bu tarihte piyasaya sürülen paralar, 1, 5, 10, 50, 100, 500 ve 1.000 lira olmak üzere yedi farklı kupürdeydi. Bu banknotlar, İngiltere’de Thomas De La Rue adlı firma tarafından bastırılmıştı. Dikkat çekici olan ise, bu paraların üzerinde “Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası” değil, “Türkiye Cumhuriyeti Hazine Nezareti” ibaresi bulunmasıydı.
Çünkü Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, henüz kurulmamıştı. 1930 yılında Merkez Bankası kurulduktan sonra para basma yetkisi bu kuruma geçti ve “Emisyon Grubu” adı verilen yeni para serileri tedavüle girmeye başladı.
İlk Banknotlar Hangi Dillerde Yazılmıştı?
1927 yılında basılan ilk kâğıt paraların ilginç bir özelliği vardı: Üzerlerinde hem Osmanlıca hem de Fransızca ifadeler bulunuyordu. “Lira” kelimesi o dönemde uluslararası geçerliliği olan bir para birimi olduğundan Fransızca “livre” olarak da yazılmıştı. Ayrıca banknotların ön yüzünde Atatürk’ün gençlik portresi değil, farklı sembolik figürler ve motifler yer almaktaydı.
Atatürk’ün resmi ilk kez 1937 yılında basılan 2. Emisyon Grubu banknotlarda kullanılmaya başlandı. Bu da Cumhuriyetin ilk yıllarında paranın sadece ekonomik değil, aynı zamanda siyasi bir sembol olduğunu gösteren detaylardan biridir.
İlk Madeni Para Ne Zaman Basıldı?
Kağıt paraların ardından Türkiye Cumhuriyeti adına ilk madeni paralar 1924 yılında basıldı. Bu paralar, 1 kuruş, 5 kuruş, 10 kuruş ve 25 kuruş değerindeydi. Üzerlerinde “Türkiye Cumhuriyeti” yazısı bulunan bu paralar, Cumhuriyet’in simgesi haline geldi. Madeni paraların basımı, Osmanlı döneminde kullanılan Darphane-i Âmire yerine kurulan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirildi.
İlk madeni paraların üzerinde, yıldız ve hilal motifi ile “Türkiye Cumhuriyeti” ifadesi yer alıyordu. Bu da yeni kurulan devletin laiklik, milli egemenlik ve modernleşme hedeflerini paralar aracılığıyla da ifade etme çabasını gösteriyordu.
Türk Lirası İsmi Nereden Geliyor?
“Lira” kelimesi, Latin kökenli “libra” kelimesinden türemiştir. Osmanlı döneminde altın para birimi olarak kullanılan “Lira”, Cumhuriyet döneminde de kullanılmaya devam etti. Ancak bu dönemde “Türk Lirası” adı altında resmileşti. “Türk” ön ekinin eklenmesiyle, yeni devletin kimliği ve bağımsızlığı vurgulanmak istendi.
Böylece “Türk Lirası” yalnızca ekonomik bir araç değil, aynı zamanda siyasi ve kültürel bir sembol haline geldi. O günlerden bu yana Türkiye’de para birimi “TL” olarak kısaltılmakta ve günlük yaşamda sıkça kullanılmaktadır.
Bugünkü Türk Lirası’na Kadar Nasıl Gelindi?
Türk Lirası, zamanla çeşitli reformlardan geçti. En büyük değişim ise 2005 yılında yaşandı. 2005’te yapılan para reformuyla birlikte, paranın üzerindeki sıfırlar atıldı ve “Yeni Türk Lirası” (YTL) dönemi başladı. 2009 yılında ise “yeni” ifadesi kaldırılarak tekrar “Türk Lirası” kullanılmaya başlandı.
Bugün, Türk Lirası'nın 2009’dan bu yana tedavülde olan serisine E9 Emisyon Grubu adı veriliyor. Bu seride 5, 10, 20, 50, 100 ve 200 TL’lik banknotlar bulunuyor. Her biri farklı renk ve boyutta, üzerinde Türkiye'nin önemli bilim insanları, sanatçıları ve kültürel değerleri yer alıyor.
