Türkçede bazen kulağa eski ama etkileyici gelen kelimelerle karşılaşırız. “Pestenkerani” de bu kelimelerden biridir. Günümüzde pek sık kullanılmasa da, anlamı ve taşıdığı hava nedeniyle merak uyandıran bu kelime, dilimizin zenginliğini gösteren örneklerden biridir.
Kelimenin Kökeni ve Anlamı
“Pestenkerani” kelimesi Farsça kökenlidir. Farsça “peste” (aşağı, değersiz) ve “keran” (taraf, yöne) kelimelerinin birleşiminden türemiştir. Bu birleşim, Türkçeye “değersiz, önemsiz, sıradan” anlamında geçmiştir.
Yani biri “pestenkerani bir şey” dediğinde aslında “önemsiz bir konu” veya “üzerinde durmaya değmez bir mesele” demek ister. Bu kelime, özellikle Osmanlı döneminde edebi eserlerde ve sohbetlerde sıkça kullanılmıştır.
Günlük Kullanımda Pestenkerani
Günlük konuşmada artık çok sık duyulmasa da, “pestenkerani” kelimesi edebi anlatımlarda, romanlarda veya mizahi dillerde yer bulur.
Örneğin:
- “Böyle pestenkerani şeylerle uğraşmaya değmez.”
- “Onun sözleri o kadar pestenkeraniydi ki kimse dikkate almadı.”
Bu tür kullanımlarda kelime, konuşmaya bir nezaket ve eski zaman havası katar.
Edebiyatta ve Kültürde Pestenkerani
Osmanlı döneminde kullanılan bu kelime, dönemin yazarları ve şairleri tarafından küçümseme ya da alay anlamında da tercih edilmiştir. Birinin sözünü veya davranışını değersiz göstermek istediklerinde “pestenkerani” kelimesine başvururlardı.
Divan edebiyatında “pestenkerani” sadece değersiz anlamında değil, bazen yüzeysel ya da hafif anlamında da kullanılmıştır. Yani bir konunun derinliğinin olmadığını anlatmak için de tercih edilmiştir.
Neden Artık Pek Kullanılmıyor?
Dil zamanla sadeleşir ve değişir. Cumhuriyet dönemiyle birlikte Türkçe’de Osmanlıca kökenli kelimelerin yerini daha sade Türkçe karşılıklar almaya başladı. Bu yüzden “pestenkerani” gibi kelimeler günlük hayattan yavaş yavaş silindi.
Bugün aynı anlamı vermek için “önemsiz”, “değersiz”, “boş”, “gereksiz” gibi kelimeler kullanılıyor.
Pestenkerani’nin Günümüzdeki Yeri
Her ne kadar günlük hayatta kullanılmasa da, bu tür kelimeler Türkçenin kültürel mirası açısından büyük değer taşır. Özellikle edebiyatla ilgilenenler, eski metinleri okuyanlar veya dilin köklerine meraklı olanlar için bu tür kelimeler geçmişle bağ kurmanın bir yolu gibidir.
