Vücudumuzun ayakta kalmasını sağlayan görünmez bir enerji sistemi var. Yediğimiz yemeklerden gücümüzü almamızı, yürümemizi, düşünmemizi hatta kalbimizin atmasını sağlayan bu sistemin adı katabolizma. Kısaca anlatmak gerekirse katabolizma, vücudun elindeki büyük besinleri parçalayıp enerjiye dönüştürdüğü doğal bir “yakıt üretim süreci”dir.
Bu süreç olmasa ne kaslarımız çalışır ne beynimiz görevini yapar ne de vücut ısımız korunabilir. Katabolizma, metabolizmanın iki temel ayağından biridir ve anabolizma ile birlikte sürekli bir denge içinde çalışır. Yani vücut bir yandan yıkar, bir yandan yapar. Bu denge bozulduğunda ise halsizlikten kilo sorunlarına kadar birçok problem ortaya çıkabilir.
Katabolizma Tam Olarak Ne Demek?
Katabolizma, karbonhidrat, yağ ve protein gibi büyük besinlerin daha küçük parçalara ayrılarak enerji açığa çıkarılmasıdır. Bu parçalanma sırasında hücrelerin kullandığı temel enerji birimi olan ATP (adenozin trifosfat) üretilir.
Örneğin;
-
Ekmekten aldığımız karbonhidratlar glikoza,
-
Yağlar yağ asitlerine,
-
Proteinler ise amino asitlere ayrılır.
Bu parçalar hücrelerin enerji santrali sayılan mitokondrilerde yakılır ve ortaya çıkan enerji tüm vücuda dağıtılır. Kısacası katabolizma, yediğimiz yemeği “yakıt” haline getiren ana mekanizmadır.
Katabolik Süreçler Vücutta Nasıl İşler?
Katabolizma rastgele ilerleyen bir süreç değildir. Her şey kontrollü ve aşamalı şekilde gerçekleşir.
1. Sindirim Aşaması
Ağızdan başlayarak mide ve bağırsaklarda besinler en küçük yapı taşlarına ayrılır.
2. Hücreye Taşıma Aşaması
Bu küçük parçalar kana karışır ve hücrelerin içine alınır. Burada daha basit ara maddelere dönüştürülür.
3. Enerji Üretim Aşaması
Son aşamada mitokondriler devreye girer. Bu maddeler yakılır ve yüksek miktarda ATP üretilir.
Bu süreçte karbondioksit ve su gibi atık maddeler oluşur. Bunlar da nefes, idrar veya ter yoluyla vücuttan atılır.
Katabolizmanın Vücuttaki Görevleri Nelerdir?
Katabolizmanın görevi sadece kilo vermek değildir. Asıl işi vücudu hayatta tutmaktır.
Enerji Sağlamak
Kasların kasılması, kalbin atması, beynin çalışması… Bunların hepsi enerji ister. Bu enerji katabolizma sayesinde sağlanır.
Hasarlı Dokuları Temizlemek
Vücut eskiyen ve görevini yapamayan proteinleri parçalayarak temizler. Bu adeta hücresel bir “geri dönüşüm” sistemidir.
Açlıkta Hayatta Kalmayı Sağlamak
Yemek bulunmadığında vücut önce şeker depolarını, sonra yağları, en son çare olarak da proteinleri kullanır. Bu da katabolizmanın bir savunma mekanizmasıdır.
Kas ve Doku Yıkımı Her Zaman Kötü mü?
Sanılanın aksine her kas yıkımı zararlı değildir. Vücut sürekli eski kas liflerini yıkar, yerine yenilerini yapar. Sorun olan şey, yıkımın yapımdan fazla olmasıdır.
Uzun süre aç kalmak, aşırı stres, ağır hastalıklar veya yanlış diyetler kas kaybını hızlandırabilir. Sağlıklı bir metabolizma ise bu süreci minimumda tutar.
Metabolik Denge Neden Bu Kadar Önemli?
Vücutta iki ana süreç vardır:
-
Katabolizma (yıkım)
-
Anabolizma (yapım)
Bu ikisi dengede olursa vücut sağlıklı çalışır. Eğer katabolizma çok hızlanırsa kas ve doku kaybı olur. Çok yavaşlarsa enerji yetmez, kişi kendini sürekli yorgun hisseder.
Bu dengeyi hormonlar sağlar. Özellikle insülin, kortizol, adrenalin ve glukagon bu süreçte kilit rol oynar.
Katabolizma ile Anabolizma Arasındaki Fark Nedir?
Basit bir örnekle anlatmak gerekirse:
-
Katabolizma: Eski bir binayı yıkıp tuğlalarını ve enerjisini ortaya çıkarmak
-
Anabolizma: O tuğlalarla yeni bir bina yapmak
Biri enerji üretir, diğeri enerji harcar. İkisi birlikte çalışmadan vücut sağlıklı kalamaz.
