Toplumların tarihsel süreçte gelişiminde çeşitli sınıfsal yapılanmalar görülmüştür. Bu yapılar arasında en katı ve ayrımcı sistemlerden biri olan “kast sistemi”, yüzyıllar boyunca milyonlarca insanın yaşamını doğrudan etkilemiştir.
Kast Sistemi Nedir?
Kast sistemi, bireylerin doğuştan ait oldukları sınıfa göre toplumsal rollerinin ve haklarının belirlendiği, geçişin mümkün olmadığı katı bir sosyal sınıf yapısıdır. Bu sistemde insanlar belirli bir kast içinde doğar, yaşar ve ölürler. Kast dışına çıkmak ya da başka bir sınıfa geçmek çoğu zaman mümkün değildir.
Özellikle Hindistan'da uygulanan bu sistem, binlerce yıl boyunca sosyal düzenin temelini oluşturmuştur.
Kast Sisteminin Tarihi ve Kökeni
Kast sistemi, yaklaşık 3.000 yıl önce Hindistan’da ortaya çıkmıştır. Hinduizm inancına göre kutsal sayılan Vedalar’da bu sınıf ayrımı temellendirilmiştir. Hindu toplumu, “varna” adı verilen dört ana sınıfa ayrılmıştır. Bu sınıflar şu şekildedir:
- Brahmanlar – Din adamları ve bilgeler
- Kşatriyalar – Askerler ve yöneticiler
- Vaisyalar – Tüccarlar ve çiftçiler
- Sudralar – İşçiler ve hizmetliler
Bu dört sınıfın dışında kalan ve toplumun en alt basamağında yer alan “dokunulmazlar” ya da Dalitler, kast sisteminin dışına itilmiş bireylerdir.
Kast Sisteminin Özellikleri
- Doğuştan Belirlenir: Kişi, kastını seçemez. Hangi sınıfta doğmuşsa, ömrü boyunca o sınıfa ait olarak yaşar.
- Mesleki Sınırlamalar Vardır: Her kastın belirli meslek grupları vardır. Brahmanlar din işleriyle ilgilenirken, Sudralar genellikle fiziksel işlerde çalışır.
- Sosyal Etkileşim Kısıtlanır: Kastlar arası evlilik, yemek paylaşımı, hatta temas bile çoğu zaman yasaktır.
- Eğitim ve Hak Erişimi Sınırlıdır: Üst kastlara daha çok eğitim ve hak tanınırken, alt kastlar eğitim ve yönetimden dışlanır.
Hindistan’da Kast Sisteminin Günümüzdeki Yeri
Resmî olarak Hindistan anayasası, 1950 yılında kast ayrımcılığını yasaklamıştır. Ancak köklü kültürel yapılar ve gelenekler nedeniyle kast sistemi hâlâ özellikle kırsal alanlarda etkisini sürdürmektedir.
Devlet, alt kastlara mensup bireyler için çeşitli pozitif ayrımcılık politikaları (üniversite ve kamu kadrolarında kontenjan gibi) uygulasa da ayrımcılık vakaları zaman zaman medyaya yansımaktadır.
Kast Sistemi Hangi Alanlarda Etkilidir?
- Eğitim: Üst kastlardan gelen bireyler daha iyi eğitim fırsatlarına sahiptir. Alt kastlar için ayrılan kontenjanlara rağmen eğitimde fırsat eşitliği tam anlamıyla sağlanamamıştır.
- İş Hayatı: Kast temelli önyargılar, bazı meslek gruplarına erişimi hâlâ sınırlandırmaktadır. Özellikle geleneksel sektörlerde bu ayrım daha belirgindir.
- Evlilik: Kastlar arası evlilik, çoğu aile tarafından hâlâ tabu olarak görülmektedir. Kast dışı evlilikler bazı bölgelerde sosyal baskıya ve şiddete neden olabilmektedir.
Kast Sistemi Eleştirilere Neden Oluyor mu?
Evet. Kast sistemi, insan hakları, eşitlik ve adalet ilkelerine aykırı olduğu için hem Hindistan içinde hem de uluslararası arenada yoğun şekilde eleştirilmektedir. Birleşmiş Milletler ve insan hakları kuruluşları, kast temelli ayrımcılığın tamamen sona erdirilmesi çağrısı yapmaktadır.
Diğer Ülkelerde Kast Benzeri Yapılar Var mı?
Kast sistemi, en belirgin biçimde Hindistan’da görülse de benzeri sosyal sınıf ayrımları tarih boyunca farklı toplumlarda da var olmuştur. Japonya’daki “eta” sınıfı, Orta Çağ Avrupa’sındaki feodal sistem ve Afrika’nın bazı bölgelerindeki sınıfsal yapılar da kast sistemine benzer işlevler görmüştür.
