Karagöz ve Hacivat'ın gerçekten yaşayıp yaşamadığı, nerede ve ne zaman yaşadıkları kesin olarak bilinmiyor.
Ancak, yaygın bir inanışa göre bu iki karakter, 14. yüzyılda, Orhan Gazi döneminde Bursa'da yaşayan iki işçiydi.
Bursa'daki Orhan Camii'nin inşaatında çalışan bu iki kişinin, aralarındaki komik diyaloglarla diğer işçileri oyaladıkları, bu yüzden de inşaatın yavaş ilerlemesine sebep oldukları rivayet edilir.
İşte Karagöz ve Hacivat hakkında merak edilenler:
Karagöz ve Hacivat Gerçekten Yaşadı mı?
Rivayetlere göre Karagöz’ün asıl adı Karagöz Ahmed, Hacivat’ın asıl adı ise Hacı İvaz veya Hacı İvaz Efendi’dir. İkisinin de 14. yüzyılda, Osmanlı’nın Bursa döneminde yaşadığı anlatılır.
Bazı tarihçiler bu kişilerin gerçekten yaşadığını, bazıları ise tamamen halk hayalinin ürünü olduğunu savunur. Ancak Evliya Çelebi, eserinde bu kişilerin Bursa’da inşaat işçisi olduklarını ve gerçekten var olduklarını yazar.
Karagöz ve Hacivat Nerede ve Ne Zaman Yaşadılar?
Yaşadıkları yer Yer: Bursa, Orhan Gazi dönemi (yaklaşık 1337-1362).
Yaşadıkları Dönem: Osmanlı’nın kuruluş yıllarında, Bursa’nın başkent olduğu zamanlar.
Karagöz ve Hacivat’ın Hikâyesi
En yaygın rivayete göre: Bursa Ulu Camii inşaatında çalışırken laf ve şakalaşmalarıyla ustaları oyaladıkları için inşaat gecikir. Orhan Gazi, bu gecikmeye kızarak her ikisinin idamını emreder.
Daha sonra padişah, onları öldürdüğüne pişman olur. Şeyh Küşteri adındaki bir sanatçı, deriden yapılan tasvirlerle onların gölgelerini perdeye yansıtarak hikâyelerini yaşatır. Böylece gölge oyunu Osmanlı’da başlar.
Karagöz ve Hacivat İdam Edildi mi?
Evet, rivayete göre idam edilmişlerdir. Ancak bu olayın tarihî belgelerle kesinleşmiş bir kanıtı yoktur; daha çok halk anlatısıdır.
Gölge Oyununun Kültür ve Tarihi
Gölge oyununun kökeni hakkında da farklı görüşler vardır:
-
Mısır kökeni: Yavuz Sultan Selim'in 1517'de Mısır'ı fethinden sonra, Mısır'daki gölge oyunu sanatçılarının İstanbul'a getirilmesiyle bu sanatın Osmanlı'ya geldiği düşünülür.
-
Diğer görüşler: Oyunun Yahudiler tarafından İspanya'dan, Çingeneler tarafından Güneydoğu Asya'dan veya Türklerin Orta Asya'dan getirdiği "Çadır Hayal" oyunundan türediği de öne sürülmektedir.
-
Gölge oyununun kökeni konusunda farklı teoriler de var:
-
Çin kökenli: Milattan önceki Çin tiyatrosundan Anadolu’ya geldiği.
-
Hindistan–Java kökenli: Hint–Malay gölge oyunlarının Osmanlı’ya Mısır ve Orta Asya üzerinden ulaştığı.
-
Anadolu kökenli: Yerli anlatı ve meddah geleneğinin gelişmiş hâli olduğu.
-
-
Osmanlı’da özellikle Ramazan gecelerinin vazgeçilmez eğlencesiydi.
-
Karagöz perdesine “ayna” denir, ışık kaynağına “şem’a” (mum veya lamba) adı verilir.
Gölge Oyunu ile İlgili Kelime ve Kavramlar
-
Tasvir: Deriden yapılan karakter figürleri
-
Hayali: Oyunu oynatan kişi
-
Yardak: Hayali’ye yardım eden kişi
-
Peşrev: Oyunun giriş müziği
-
Muhavere: Karagöz ve Hacivat’ın atışma bölümü
-
Mukaddime: Oyunun başlangıç kısmı
-
Fasıl: Asıl hikâyenin geçtiği bölüm
-
Bitiş: Oyunun sona erdiği kısım
Karagöz-Hacivat Gölge Oyununun Karakterleri
Gölge oyunu, Karagöz ve Hacivat'ın başrolde olduğu geleneksel bir Türk sahne sanatıdır. Deriden yapılmış figürlerin bir ışık kaynağının önüne getirilerek beyaz bir perde üzerine gölgelerinin düşürülmesiyle oynanır.
Oyunun tarihi, Orta Asya Türk kültürüne kadar uzanır. Ancak, Osmanlı döneminde özellikle saray ve konaklarda yaygınlaşarak bugünkü formunu almıştır.
-
Karagöz: Halktan, dobra, lafını esirgemeyen, hazırcevap.
-
Hacivat: Daha okumuş, Arapça–Farsça kelimeler kullanan, kibar ama bazen ukala.
-
Çelebi: İstanbul beyefendisi.
-
Zenne: Kadın tipleri (genellikle abartılı).
-
Tiryaki: Sürekli afyon çeken, yavaş konuşan.
-
Beberuhi: Cüce, şakacı, kurnaz.
-
Acem, Arnavut, Laz, Rumelili, Yahudi, Kürt, Ermeni tipleri: Osmanlı çok kültürlülüğünü temsil eden tipler.
-
Cazgır: Oyunun girişinde perde gazelini okuyan ve oyunu başlatan kişi.
-
Kayserili: Pastırmacı veya bakkal rolünde, Kayseri şivesiyle konuşan bir karakter.
-
Laz: Hızlı konuşan, kemençe çalan, çabuk sinirlenip çabuk sakinleşen bir tip.
-
Acem: Genellikle halıcı, antikacı veya tefeci rolünde, zengin bir karakter.
-
Yahudi (Çıfıt): Korkak, yaygaracı ve pazarlıkçı bir esnaf.
-
Tuzsuz Deli Bekir: Kaba kuvvetine güvenen, kavga çıkarmaya meyilli bir kabadayı.
Gölge oyunu dört ana bölümden oluşur:
-
Mukaddime (Giriş): Nareke (kamış düdük) sesi eşliğinde Hacivat'ın perdeye gelerek "yar bana bir eğlence" demesi ve Karagöz'ü çağırmasıyla başlar.
-
Muhavere (Atışma): Hacivat ile Karagöz'ün karşılıklı söz oyunları ve yanlış anlamalarla dolu komik bir konuşma yaptığı bölümdür.
-
Fasıl (Oyun): Asıl konunun işlendiği, diğer karakterlerin de sahneye çıktığı ana bölümdür.
-
Bitiş (Final): Oyunun bittiğini ilan eden, kısa bir diyalogdan oluşan ve genellikle bir sonraki oyunun duyurusunun yapıldığı son bölümdür.
Karagöz ve Hacivat'ın Kültürümüzdeki Yeri
Karagöz ve Hacivat, sadece komik bir gölge oyunu değildir. Aynı zamanda toplumun ahlaki değerlerini, sosyal eleştirilerini ve gündelik yaşamını yansıtan önemli bir kültürel mirastır.
Oyunda Karagöz, halkı temsil eder. Çoğu zaman cahil, patavatsız ve saf bir karakterdir. Hacivat ise eğitimli, kibar ve kurnaz bir tip olarak görülür. İkisinin arasındaki karşıtlık, oyunun temelini oluşturur.
-
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e toplumsal eleştiri, günlük hayatın mizahi yansıması ve halk eğlencesi olarak önem taşır.
-
Karagöz ve Hacivat, meddah ve ortaoyunu ile birlikte Türk sahne sanatlarının üç temel direğinden biridir.
-
2009’da UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’ne alınmıştır.
Karagöz ve Hacivat'ın Komik Diyalog Örneği
Karagöz ve Hacivat'ın diyaloğu, yanlış anlaşılmalar ve sözcük oyunları üzerine kuruludur. İşte bu diyaloglardan bir örnek:
Hacivat: Ah Karagöz'üm, ne yaptın gene? Ben de bir iş kurdum, ne güzel oldu.
Karagöz: Aman Hacivat'ım, ne işi? İnşaat mı yapıyorsun?
Hacivat: Ne inşaatı? Kelle paça dükkânı açtım. İşler tıkırında.
Karagöz: Ayol, kelle paça dükkânı ne demek? Benim kafamda kellik yok ki paşam, paça da giymedim.
Hacivat: Karagözüm, nasılsın, iyi misin?
Karagöz: Kötüyüm Hacı Cavcav!
Hacivat: Hayrola?
Karagöz: Evde işler yolunda gitmiyor.
Hacivat: Ne oldu ki?
Karagöz: Karım bana küstü.
Hacivat: Barışmak için çiçek al.
Karagöz: Geçen gün aldım, o yüzden küstü zaten.
Hacivat: Neden?
Karagöz: “Bu çiçeği hangi kadından aldın?” dedi!
HACİVAT – Merhaba Karagöz’üm, uğurlar olsun!
KARAGÖZ – İftar kokuları burnuna dolsun!
HACİVAT – Hah hah hah!… Eksik olma, beni yine güldürdün! Aman!…
KARAGÖZ – Ne oldu Hacı Cavcav, kel kafanı bit mi ısırdı?
HACİVAT – Değil efendim! Sen göbeklenmişsin?…
KARAGÖZ – Pataklarım ha, ağzını bozma!
HACİVAT – Canım fena bir şeyi mi söyledim?
KARAGÖZ – Köftehor, “Sen köpek yemişsin!” dedin ya!…
HACİVAT – Efendim hiç öyle söyler miyim? Yani göbek yapmışsın diyorum.
KARAGÖZ – Ne zaman börek yapmışsın?…
HACİVAT – Allah iyiliğini versin, hemen saçmalamaya başladın! Kilo almışsın…
KARAGÖZ – Bizde terazi yok ki, kilo alıp ne yapayım?
HACİVAT – Nasıl anlatmalı?… Şişmanlamışsın!…
KARAGÖZ – Öyle söylesene! Hay hay!…
Karagöz ve Hacivat'ın Dünya Kültürlerinde Benzerleri
-
Çin: “Pi Ying Xi” adlı deri gölge oyunları M.Ö. 2. yüzyıla dayanır.
-
Endonezya: “Wayang Kulit” gölge oyunu hâlâ çok popülerdir.
-
Yunanistan: Karagiozis adında, Karagöz’ün bir uyarlaması vardır.
-
Mısır: Osmanlı döneminde gölge oyunu “Karakush” olarak bilinir.
-
Fransa: 18. yüzyılda “Ombres Chinoises” (Çin Gölgesi) adıyla sahnelenmiştir.
-
Çin ve Güneydoğu Asya: "Wayang" adı verilen gölge oyunu, Hindistan, Endonezya ve Çin gibi ülkelerde yüzyıllardır oynanıyor. Özellikle Endonezya'daki Wayang Kulit, UNESCO tarafından kültürel miras olarak kabul edilmiştir.
-
Kelimeler ve Kavramlar: Gölge oyunuyla ilgili bazı kelime ve kavramlar şunlardır: Hayalî (gölge oyununu oynatan kişi), perde gazeli (oyunun başlangıcında okunan şiir), kâr-ı kadim (geleneksel gölge oyunu), yavrucuğum (Hacivat'ın Karagöz'e seslenirken kullandığı hitap).
-
İlginç Bir Bilgi: Gölge oyununun Türkiye'de "Karagöz" adıyla anılmasının sebebi, oyunun en popüler karakterinin Karagöz olmasıdır. Oysa ki oyunun asıl adı "Hayal-i Zıll" yani "hayali gölge"dir. ATB
İnanç haberleri için TIKLAYINIZ!
Astroloji ve Rüya haberleri için TIKLAYINIZ!
Kadın Aile haberleri için TIKLAYINIZ!
Kültür Sanat haberleri için TIKLAYINIZ!
