Bilin Bakalım Asansör Hangi Dilden Türkçe'ye Geçmiştir? İlk Asansörü Kim Kullandı?

İşte asansörün adı, mucidi, tarihî gelişimi ve Türkiye'deki serüveniyle ilgili ilginç bilgiler!

Asansör Ne Demek? Bu İsmi İlk Kim Koydu?

“Asansör” kelimesi, Fransızca "ascenseur" kelimesinden dilimize geçmiştir. "Ascenseur", Latincedeki "ascendere" (yükselmek) fiilinden türemiştir.

Türkçeye geçişi 19. yüzyıl sonlarına rastlar. Osmanlı'da da önceleri “yükseltici” veya “yük kaldıran düzenek” gibi tanımlar kullanılsa da, Fransız etkisiyle “asansör” kelimesi benimsenmiştir.

Asansörün Mucidi Kimdir? Asansörü Nasıl Buldu?

Asansörün tek bir mucidi yoktur; zaman içinde birçok farklı prensip ve tasarım bir araya gelerek bugünkü asansörleri oluşturmuştur. Ancak modern anlamda güvenli ve ticari olarak kullanılabilen asansörlerin gelişiminde Elisha Graves Otis önemli bir figürdür.

Otis, 1852 yılında New York'ta bir yatak fabrikasında çalışırken, yukarı katlara ağır makineleri kaldırmak için güvenli bir yöntem arıyordu. O dönemdeki vinçler ve kaldırma sistemleri, halatın kopması durumunda büyük tehlike arz ediyordu. Otis, halatın kopması durumunda platformu durduracak bir güvenlik freni mekanizması icat etti. Bu mekanizma, platformun düşmesini engelleyen bir mandal sistemiydi.

1854 yılında New York Kristal Saray'da düzenlenen bir fuarda bu güvenlik frenini halka açık olarak sergiledi. Kendisi platformun üzerindeyken halatı kesti ve platformun düşmediğini gösterdi. Bu gösteri, asansörlere olan güveni artırdı ve dikey ulaşımda devrim niteliğinde bir adım oldu. Bu buluş, yüksek binaların inşasının önünü açtı ve şehirlerin dikey büyümesini mümkün kıldı.

Asansörün modern anlamdaki mucidi, Elisha Otis adlı Amerikalı mucittir.

• 1852 yılında, güvenlik fren sistemiyle donatılmış ilk asansörünü geliştirmiştir.

• 1854’te New York’ta bir fuarda, insanların gözü önünde asansörü yukarı kaldırıp halatını kestirerek güvenlik frenlerinin çalıştığını göstererek büyük yankı uyandırmıştır.

• 1857’de ilk ticari yolcu asansörünü bir mağazaya kurmuştur.

Otis’in geliştirdiği bu güvenlik sistemi, asansörlerin insan taşımacılığında kullanılmasını mümkün kılmıştır.

Asansörün Tarihî Gelişimi 

Eski Mısır:

• Piramitlerin yapımında, ağır taş blokları yükseltmek için rampalar, makaralar ve insan-gücüyle çalışan basit kaldırma sistemleri kullanılmıştır.

• Asansör değil ama ilkel kaldırma düzenekleri vardı.

Antik Roma:

• MÖ 3. yüzyılda Arşimet, ilk ilkel asansör benzeri sistemi geliştirmiştir.

• Roma’da gladyatörleri arenaya çıkaran kaldırma sistemleri vardı (insan ve hayvan gücüyle çalışıyordu).

Ortaçağ:

• Kalelerde, manastırlarda yük taşımak için ipli makara sistemleri kullanıldı.

• Bu sistemler insan veya hayvan gücüyle çalışıyordu.

Yeniçağ:

• 17. yüzyılda su gücüyle çalışan primitif asansör sistemleri görülmeye başlandı.

• 19. yüzyılda buhar gücüyle çalışan asansörler üretildi. Ancak hâlâ yaygın değildi.

 Türkiye’de Asansörün Tarihî Gelişimi

• Osmanlı Dönemi: Asansör, ilk kez 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı topraklarında görülmeye başlandı. İzmir’de 1907 yılında Musevi iş insanı Nesim Levi Bayraklıoğlu, halkın yokuş çıkmasını kolaylaştırmak için Asansör Binasını inşa etti. Bu yapı, Türkiye’deki ilk kamuya açık asansör olarak kabul edilir.

• Geç Osmanlı Dönemi: Türkiye'deki ilk asansörler, genellikle İstanbul'daki büyük saraylara, yabancı elçilik binalarına ve lüks otellere kurulmuştur. Bu asansörler genellikle ithal ürünlerdi.
  • Pera Palas Oteli (1892): İstanbul'daki Pera Palas Oteli, Türkiye'nin ilk elektrikli asansörlerinden birine sahip olmasıyla ünlüdür. Bu asansör, o dönemin en modern teknolojilerinden biriydi ve büyük ilgi görmüştü. Otel, bu asansör sayesinde dönemin ileri gelenlerinin ve yabancı misafirlerin uğrak yeri haline gelmişti.
  • Galata Kulesi'ndeki Asansör (1960'lar): Galata Kulesi'ne sonradan eklenen asansör, turistik bir cazibe merkezi olmasının yanı sıra, mevcut yapıya modern bir ulaşım çözümü sunmuştur. 

• Cumhuriyet Dönemi: 1930’lardan itibaren büyük kamu binalarında ve otellerde asansörler yaygınlaştı. Özellikle Ankara’da inşa edilen kamu binaları modern asansörlerle donatıldı.

• Günümüz: Türkiye'de asansör sektörü, hem yerli üretim hem de ithalatla büyük bir gelişme göstermiştir. İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyük şehirlerde yüksek katlı binaların çoğunda asansör kullanımı standarttır. Ayrıca 2000’li yıllarda Asansör Yönetmeliği yürürlüğe girerek teknik güvenlik standartları belirlenmiştir

• Osmanlı döneminde, özellikle yabancı elçilikler, hastaneler ve büyük saraylarda ilk asansör uygulamaları görülmüştür.

• Türkiye’de ilk elektrikli asansör, 1919 yılında İzmir’de kullanılmaya başlanmıştır.

• En ünlüsü İzmir Asansör Binasıdır. 1907’de Nesim Levi tarafından, Karataş semtindeki iki caddeyi birbirine bağlamak için yaptırılmıştır.

• Cumhuriyet döneminde asansörler, özellikle 1950 sonrası apartman kültürünün yaygınlaşmasıyla birlikte hızla artmıştır.

• 2000’li yıllardan itibaren asansörlerde güvenlik yönetmelikleri, bakım sistemleri ve dijitalleşme ön plana çıkmıştır

Asansörün Tarihi Gelişimi ve Kullanım Hakkında İlginç Bilgiler

• "Asansör düğmesi savaşları": Modern ofislerde en çok karşılaşılan davranışlardan biri, asansör düğmesine defalarca basılmasıdır. Oysa sistem zaten ilk basışta çağrıyı alır.

• Asansör korkusu (Elevatophobia): Psikolojide, kapalı alanda kalma korkusu ile birleşen bu fobi, asansör kullanımını zorlaştırır. Bazı binalarda bu yüzden hala “asansörsüz daireler” tercih edilmektedir.

  

  Astronotların Uzayda Boylarının Uzadığını Biliyor muydunuz?

  İçeriği Görüntüle

• 13. kat sendromu: Batı ülkelerinde birçok asansörde "13. kat" yoktur. Bu sayı uğursuz kabul edildiği için kat sıralamasında atlanır. Türkiye’de de bu uygulamaya rastlanabilir.

• Asansör müziği (Elevator Music): Asansör içinde yolculuk sırasında duyulan hafif müzikler, 20. yüzyılın başında Amerika'da yaygınlaştı. Amaç, insanların kısa süreli yolculukta rahatlamasını sağlamaktı.

• Dünyanın en hızlı asansörü: 2022 itibarıyla Çin’deki Guangzhou CTF Finance Center, saatte 75.6 km hıza ulaşan asansörüyle rekor kırmıştır.

• Dünyanın en uzun asansörü: Dubai’deki Burj Khalifa binasında, 163 kat boyunca kesintisiz çıkan asansör, şu anda en uzun mesafede çalışan asansördür. 

• Asansör Kapılarının Önemi: Elisha Otis'in güvenlik freni asansörlerin düşmesini engellese de, hareket halindeki asansör kabini ile kat kapısı arasında sıkışma riski devam ediyordu. Bu nedenle, ilk asansörlerde güvenlik kapıları büyük önem taşıyordu ve zamanla geliştirilerek günümüzdeki çift katlı kapı sistemlerine ulaşıldı.
• "Penthouse" Terimi: Yüksek binaların en üst katlarına kurulan lüks dairelere "penthouse" denmesinin bir nedeni, bu dairelere ilk başlarda sadece asansörle ulaşılabilmesiydi. Merdivenle çıkılamayan bu katlar, asansör sayesinde erişilebilir ve cazip hale geldi.
• Asansör Müziği: Birçok asansörde çalınan hafif müzikler, aslında yolcuların asansörde hissettikleri kapalı alan endişesini azaltmak ve yolculuğu daha keyifli hale getirmek amacıyla kullanılmaya başlanmıştır.
• Ayna Kullanımı: Asansörlerde sıkça gördüğümüz aynalar, aslında küçük bir alanı daha geniş göstermenin yanı sıra, yolcuların aynada kendilerini görmelerinin getirdiği dikkat dağıtımı sayesinde bekleme süresini daha az hissetmelerini sağlamak için konmuştur. Ayrıca, aynalar sayesinde kapalı alan korkusu olan kişilerin rahatlaması da hedeflenir.
• İlk Asansör Operatörleri: Asansörler ilk çıktığında, onları çalıştırmak ve katları anons etmek için özel olarak eğitimli asansör operatörleri vardı. Bu meslek, otomatik asansörlerin yaygınlaşmasıyla zamanla kaybolmuştur.
• Asansör Etiği: Asansör bekleme ve kullanma sırasında bazı yazılı olmayan kurallar gelişmiştir: Asansör kapısı açıldığında öncelikle içindekilerin çıkmasına izin vermek, kabin içinde yüzü kapıya dönük durmak, telefonla yüksek sesle konuşmaktan kaçınmak gibi.
• İlk Güvenlik Gösterisi: Elisha Otis’in 1854’teki Crystal Palace Fuarı’ndaki gösterisi, asansör tarihinin en ikonik anlarından biridir. Kendi hayatını riske atarak asansörün güvenliğini kanıtlaması, halkın güvenini kazanmada büyük rol oynadı.
• Asansör Kültürü: Asansörler, modern şehir hayatının ayrılmaz bir parçasıdır. Ancak, asansörde geçirilen kısa sürelerdeki sosyal davranışlar (örneğin, sessizlik, göz temasından kaçınma) kültürden kültüre değişir. Japonya’da asansörde konuşmak kabalık sayılabilirken, bazı Latin Amerika ülkelerinde sohbet etmek yaygındır.

İnanç haberleri için TIKLAYINIZ!

Astroloji ve Rüya haberleri için TIKLAYINIZ!

Kadın Aile haberleri için TIKLAYINIZ!

Kültür Sanat haberleri için TIKLAYINIZ!