II- Zekata Tabi Olan Mal Türlerine Göre Zekat Miktarları:

1) Altın, gümüş, nakit para, döviz ve uruz denilen ticaret mallarının zekatı: Bunlar kırkta bir oranında zekata tabidir. Uruz, alıp-satmak ve gelir elde etmek amacıyla elde bulunan bütün menkul ve gayrı menkul malları kapsamına alır. Buna göre bir dükkan veya markette satışa arzedilen bütün mallar, konfeksiyoncunun satmakta, olduğu bütün giyim eşyası; sahibinin (özel binek otomobili dışında) kendisine ait tüm araçlar odun ve kömür depo sahibinin tüm odun ve kömür stoku kırkta bir zekata tabidir.Şehir kenarında imar alanına girip, parsellendikten sonra satışa arzedilen arsalar da, tarım alanı olmaktan çıkmış ve değeri üzerinden zekata tabi bulunmuş olur.

2) Hayvanların Zekatı: Büyük veya küçük baş hayvanların zekata tabi olması için yılın en az altı aydan fazlasında mer'ada otlaması gerekir. Bunlara "saime" denir. Bu yüzden, altı aydan fazla süreyle ağıllarda yemle beslenen sığır, koyun ve keçi gibi hayvanların kendilerine zekat gerekmez. Süt, yoğurt, peynir, tereyağ, yapağı gibi ürünleri ile kendilerinin etlik veya damızlık satılmaları durumunda bedelleri zekat kapsamına girer. Ancak bu gibi hayvanları alıp-satmak üzere elinde bulunduran celepleri bu hayvanların değerinin yüzde iki buçuğu üzerinden zekat verirler. Bu konuda yılın yarısından fazlasında ağıl besiciliği yapanlar için İslam'ın koruyucu tedbirler aldığı görülür.(9)

3) Tarım Ürünlerinin Zekatı: Ebu Hanife'ye göre insan eliyle yetiştirilen ve topraktan çıkan her üründen zekat (öşür) gerekir. Buğday, arpa, pirinç, darı, baklagiller, karpuz, patlıcan, domates, hurma, zeytin, şeftali, üzüm, elma ve benzeri öşür arazisi ürünlerinden az olsun çok olsun öşür zekatı alınır. Dayandığı delil, "Hasat gününde ürünün hakkını verin"(10), "Sizin için yerden çıkardıklarımızdan (öşür) verin"(11) ayetlerinin genel anlamıdır.

Ebu Yusuf ve İmam Muhammed'e göre, tarım ürünlerinin her türünde bir tona kadar miktar zekattan muaftır. Asli ihtiyaçların dışında bir yıl kadar dayanıklı olan ürünler her türde bir tonu aşınca yağmur suyuyla üretim yapılan öşür topraklarında onda bir, su motoru, baraj vb. sulama ve gübreleme gibi ek bakımların yapıldığı yerlerde yirmide bir oranında zekat gerekir.Bu görüşe göre bir yıl kadar dayanmayan yaş sebze ve meyve türlerine zekat gerekmez. Armut, elma, şeftali, kayısı, domates, biber, pırasa, lahana ve kereviz gibi ürünler bu niteliktedir.

Ancak şunu da belirtelim ki onda veya yirmide bir oranında alınan öşür ya da çoğunluğa göre dayanaksız sebze ve meyvelerin zekata tabi olmaması "üretici zekatı" ile ilgilidir.

Tarım ürünleri, üretici tarafından satılınca bunların ticaretini yapan toptancı, manav veya pazarcıların -nisaba malik oldukları takdirde- yüzde iki buçuk oranında zekata tabi olduklarında şüphe yoktur.

Çoğunluk müctehitlere göre kiraya verilen öşür arazilerinde zekat kiralayana aittir. Çünkü öşür çıkan üründen verilir, burada çıkan ürün kiracınındır. Hanefilerde fetvaya esas olan görüş budur.(12) (DEVAM EDECEK)

Dipnotlar: 9) Ayrıntı için bk Hamdi Döndüren Delilleriyle İslam ilmihali, İstanbul 1991, s 531 vd 10) el-En'am, 6/141, 11) el-Bakara, 2/267, 12) el-Kasani, el-Bedayi, Beyrut 1974, II, 56, İbnu'l-Humam, a g e , II, 8