ROMALILAR VE ANADOLU (M. Ö. 74 - M. S. 395): Anadolu'da Roma egemenliği, M. Ö. 74 yılında başlamış ve değişik aşamalardan geçerek M. S. 395 yılına kadar devam etmiştir. 489 yıl devam eden bu egemenlik dönemini, İnegöl ve yakın civarını ilgilendiren olaylar açısından, kısaca şöyle özetlemek mümkündür. Romalılar, M. Ö. 74 yılında Bitinya Devleti'ni ortadan kaldırmışlar ve Anadolu'da, Bursa merkezli, Bitinya-Pontus Eyaleti'ni kurmuşlardır.(M. Ö. 62- 59) yılları arasında Bursa'da görev yapan ilk Roma valisi de Papirius Carbo olmuştur. Bursa'nın imarına ilişkin olarak hazırladığı raporları, günümüze kadar ulaşmış bulunan Genç Plinius, (M. S. 62-M. S. 113) yılları arsında uzunca bir süre Bursa'da kalmış ve eyalet valisi olarak hem Bursa'da ve hem de İznik'te geniş imar faaliyetine girişmiştir.
(M. S. 117-M. S. 138) yılları arasında iktidarda bulunmuş olan Roma imparatoru Hadrianus, vuku bulan bir deprem sonrasında, Anadolu'ya gelmiş ve yıkılan İznik/Nikya ve de İzmit/Nikomedya şehirlerini yeni baştan inşa eylemiştir. İmparator Hadrianus, (M. S. 126-133) yıllarında yine bir deprem dolayısıyla 2. defa, Anadolu'ya gelmiş ve Bitinya-Pontus Eyaleti'nin imarı ile özel olarak, ilgilenmiştir. Hadrianus, bu ikinci gelişinde günümüzde Orhaneli İlçesi'nin bulunduğu mahalle gelerek burada kendi adını taşıyan büyük bir tapınak inşa ettirmiştir.Daha sonraki yıllarda bu tapınağın etrafına iskan yapılarak bir şehir kurulmuş ve adına da Hadrianus Tapınağı'dan galat olarak Atronos denmiştir. Bizans döneminde de Atronos adıyla anılan bu kasaba, Osmanlı hükümdarı Orhan Gazi tarafından fetih edilmiş ve Atronos adı, Osmanlılar döneminde Orhaneli olmuştur. (M. S. 306-337) yıllarına gelindiğinde Büyük Konstantinus, iktidarı Diocletianus'tan teslim alınca Roma imparatorluk topraklarını birleştirmiştir.
Yeni imparator Büyük Constantinus, Hıristiyanlığı benimsemiş ve Roma'da yeni bir yönetim tarzı kurarak Hıristiyanlığı, Romalıların yeni resmi dini olarak kabul eylemiştir. M. S. 325 yılına gelince Roma İmparatoru Büyük Constantinus, Hıristiyanlık ile ilgili İncil nüshalarının, sayıca çokluğunu ve bunlar ile ilgili yorum ve algılamaların farklılığını görünce harekete geçmiştir. Bir ortak görüşün belirlenmesi ve belirlenecek bu ortak görüşünde imparatorun yetki ve fonksiyonunu güçlendirecek tarzda olmasını sağlamak amacıyla Büyük Constantinus, 20 Mayıs-25 Temmuz 325 tarihleri arasında İznik'te/ Nikya'da ilk ruhani konsili toplamıştır. Toplantı, İznik senato-sarayı'nda Roma İmparatoru Büyük Constantinus'un huzuru ile başlamıştır. 220-250 kadar Metropolit'in iştirak ettiği bu ruhani konsile, Kurtuba/ Cordoba Metrepoliti Hosios, başkanlık eylemiştir.
İznik'te ilk defa gerçekleştirilen bu ruhani konsilde çok sert tartışmalar yapılmış ve İskenderiye Metrepoliti Arius (280-336) ile İzmit/ Nikomedya Metrepoliti Eusebios'un başını çektiği 17 metrepolit, konsil kararlarını imza etmedikleri için konsil tarafından afaoroz edilmişlerdir.
İNEGÖLLÜ AZİZ THOMAS
İnegöl'lü Aziz Thomas da aforoz edilen bu 17 metropolitin arasında yer almıştır ki bu zatın, İnegöl/Modra ile ilgili olduğu Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri isimli kaynak eserden anlaşılmaktadır. Günümüzde İnegöl'de Çiftlik diye bilinen köyün eski adı, LipeToma'dır. Yine günümüzde Şehidler diye anılan köyün eski adı da Toma'dır.
Bir yöre ve bir dağ adı olan Domaniç, Tomaliç ve Tomalu isimleri de sözü edilen Metropolit Tomas ve oğlu ile yakından bağlantılıdır. Bu sebeplerden olsa gerek bazı eski kayıtlarda İnegöl'e Antik Toma adının verildiği görülmüştür.
