Sultan Abdülaziz (1861-1876) in, intihara sürüklenmesi sonrasında Mithat Paşa ve arkadaşlarının baskısıyla "meşruti yönetimi" kabullenmek şartıyla Osmanlı tahtına cülus ettirilen Sultan II. Abdülhamit, tahta cülus eder etmez "Teşkilat-ı Esasiyye Kanunu" nu yürürlüğe koymuş ve meşruti idare gereği "Meclis-i mebusan " ı toplamıştır. Ancak Meclis-i Mebusan toplanınca görülmüştür ki imparatorluğun kurucu unsuru, sayıca azınlık durumuna düşmüştür.
Bu sebepten halk arasında 93 Muharebesi diye anılan 1876-77 Türk-Rus Savaşı başlayınca Sultan II. Abdülhamid (1876-1909), Meclis-i Mebusan'ın çalışmalarnı askıya almıştır. 1878 Yılında imzalanan Berlin Antlaşması ile 93 Muharebesi'nin sonuçları, hukuki bakımından, son şeklini alınca da Sultan II. Abdülhamit, Meclis-i Mebusanı, toplamamış ve mutlakıyet idaresine dönüş yapmıştır. Bu arada ülke çapında yeni idari yapılanmalara gidilmiştir. İnegöl coğrafyasına yansıması açısından konuya bakıldığında bu dönemde Bilecik merkez olmak üzere; 1885 yılında Ertuğrul Sancağı kurulmuş ve Domaniç Bucağı dahil İnegöl, Bursa' dan koparılarak Ertuğrul sancak merkezi haline getirilen Bilecik' e bağlanmıştır.
Diğer taraftan aynı dönemde Kulacahisar Köyü merkez olmak üzere; Karakeçili Aşireti'ne mensup olan Yörüklerden oluşan bir "Hamidiye -Alayı" kurulmuş ve bu alaya ait sancak, yıllarca Kulaca Köyü Mehmetbey Camii minberinde asılı durmuştur.Yine bu dönemde Bilecik'te yer alan Şeyh Edebali Tekke ve Zaviyesi, geniş bir tadilat yapılarak restore edilmiş; Söğüt İlçesi'nde de Ertuğrul Gazi Türbesi , restore edilerek kuzeye açılan kapısı önüne geniş bir medhal bölümü ilave edilmiştir.
Bu arada türbenin yakın çevresine Ertuğrul Gazi'nin silah arkadaşlarının merkadleri=hatıra mezarları, inşa edilmiştir. İnegöl'ün bucağı olan Domaniç -Çarşamba Köyü'nde de Ertuğrul Gazi'nin annesi Hayme Ana adına türbe merkezli geniş bir tesis kurulmuş ve burası, özellikle, Karakeçili Aşiretine mensup yürükler için bir ziyaret mahalli olarak değerlendirilmiştir.
Günümüzde de bu ziyartler, her yıl eylül ayının ilk haftası içinde Ertuğrul Gazi ve Hayme Ana Şenlikleri adı altında resmen kutlanmaktadır. Dikkati çeken husus, sosyal yapıyı derinden etkileyen bu idari ve mimari yapılanma gerçekleştirilirken İnegöl-Hamzabey Köyü'nde yatan ilk Osmanlı şehidi Baykoca -her nedense-unutulmuştur.
Öyle ki Söğüt'de Ertuğrul Gazi türbesinin yakın çevresinde inşa edilen hatıra mezarları arasında dahi ona yer verilmemiştir. Burada görülen aymazlık, hangi tarafın gaflet ve hamakatine kaydedilecektir; bunu bilmem. . Aynı şekilde bir diğer husus da 1299 yılında İnegöl'ün fethinden itibaren İnegöl' e bağlı olan Aksu Nahiyesi dahil Babasultan Köyü ile yakın çevresinde bulunan yerleşim alanlarının, İnegöl' den koparılarak Bursa' ya bağlanmasında, acaba, o günkü İnegöl yönetcilerinin sorumluluğu yok mu dersiniz?. Zira o yıllardan itibaren İnegöl coğrafyası, toprak genişliği itibariyle küçülmeye başlamıştır.
İnegöl ve Domaniç, 1926 yılına kadar tam 40 yıl Bilecik'e bağlı kalmıştır. 1926 yılında yürürlüğe konan bir yasa ile İnegöl, eskiden olduğu gibi, tekrar, Bursa'ya bağlanmış ise de 1930'lu yıllara gelindiğinde nahiye merkezi olarak İnegöl'e bağlı olan Domaniç de ilçe haline getirilerek İnegöl' den ayrılmış ve Kütahya' ya İli'ne bağlanmıştır.
Açıkça görülüyor ki İnegöl ve İnegöl'lüler, Kurtuluş Savaşı'na Bursa'ya bağlı bir ilçe olarak değil Bilecik İli'ne bağlı bir ilçe olarak girmiştir. Kurtuluş Savaşı esnasında İnegöl' de cereyan eden olayları değerlendiriken bu durum da dikkate alınmalıdır. Hatırlanacağı üzere; İnegöl, Yenişehir ve Pazaryeri ilçeleri ile ilgili kuvay-ı milliye teşkilatları, Bursa'yı savunmayı üstlenmiş olan 56 ncı Tümen birliklerinin geri çeklimesi sırasında "Yeşil Hoca" ünvanı ile tanınan Erzurumlu Mehmed Salih Efendi tarafından-ayak üstü- Pazaryeri İlçesi'nde kurulmuştur. 1919 yılı Ağustos Ayında Alaşehir Kongresine üye olarak Ethem Efendi'yi ve Mazlum Bey'i gönderen İnegöl'lüler, kuvay-ı milliyyeyi kurmakta ne diye geciktiler? Bu durum, dikkat çekici değil mi?
RECEP AKAKUŞ HOCANIN ESERİNDEN DÜZENLEYİP YAYINA HAZIRLAYAN AYHAN BAYRAKTAR
