İzmir fatihi Nureddin Hamza Bey, Yahşi Bey'in oğlu ve Beyazıt Paşa'nın kardeşidir. Sultan II. Murad ve Fatih Sultan Mehmed devrinin güçlü beylerindendir. Beylerbeyliği, kaptan-ı deryalık ve padişah müsahipliği/ danışmanlığı gibi devletin üst kademelerinde bulunmuştur. Yahşi, Derviş Mehmed, Hamza Bali ve Murad adında dört oğlu vardır. Bunlardan Yahşi ve Murad Beyler, Bursa merkezde hizmet almışlardır. Derviş Mehmed Bey, Bursa beyliğinin yanı sıra İnegöl "timar-eri"olmuştur.
Oğullarından Hamza Bali Bey ,Yenişehir "timar- eri" olurken Derviş Mehmed Bey'in oğlu vezir Kara Mustafa Paşa da Pazaryeri İlçesi'nin "timar-eri" olmuştur. Daha sonraki yıllarda hem Hamza Bali Bey'in ve hem de Derviş Mehmed Bey'in çocukları, ve raset yoluyla, İnegöl coğrafyasında yer alan birçok köy ve mezraaya sahip olmuşlardır. Sözgelimi, Yenice Beldesi-Edebey Köyü-Hamzabey Köyü-Süpürtü Köyü-Bilal Köyü-Kozulca Köyü-Sofular ve Kozpınar mezraaları-Kulaca Köyü ve İnegöl Kasaba'sına mücavir çayır alanları.... Evet, bunlar ve benzeri taşınmazlar, Hamza Bey'in çocuklarına ve de torunlarına veraset yoluyla intikal eylemiş vakıf nitelikli gayr-i menkullerdir.
Vezir Kara Mustafa Paşa kanalından gelen nesil, Mercidabık şehidi Mehmed Bey, onun oğulları, Abdullah Bey, Mustafa Çelebi, Kardeşi Hamza Çelebi; bunların da çocukları Ali ve Mehmed Çelebilerdir.Yaşadıkları sürece İnegöl coğrafyasında yer alan -baştaHamzabey köyü olmak üzere Kulaca Köyü, Kozulca Köyü, Edebey Köyü ve Yenice Beldesi ile ilgili olarak daima yetki ve tasarrufları görülmüştür.Diğer yandan Yenişehir "timar-eri" Hamza Bali Bey kanalından gelen nesil ise Hamza Bali Bey oğlu ve Afyonkarahisar beyi Ebu Bekir Bey ile devam etmiş ve bu Ebu Bekir Bey'in, Hamzabey vakıflarının mütevellisi olduğu yıllarda Noktacı K?sım Efendi'nin halifesi olan Muhyıddin Mehmed Karahisari (öl. 1585) de Noktacı K?sım Efendi Zaviyesi'nde yaygın eğitim yapmıştır.
Şu kadar var ki Afyonkarahisar Beyi ve aynı zamanda Bursa Hamza- Bey vakıflarının mütevellisi olan Ebu Bekir Bey ölünce yerine oğullarından Hamza Paşa, hem Bursa mutasarrıfı ve hem de Hamza Bey vakıflarına mütevellisi olmuştur. Ne var ki büyük dedesi Hamza Bey'in ismini taşıyan bu bahtsız torun Hamza Paşa, Hamzabey vakıflarını -vakfiye şartlarına göre- yönetmemiş; kendisi bizzat tahrip etmiştir.Vakıflar tarihinde benzeri görülmeyen bir olaya sebebiyet vermiş olduğundan bu Hamza Paşa, önce mutasarrıflıktan azledilmiş; ardından da mütevellilikten azledilerek yerine oğlu Mehmed Bey getiriliştir. Bu zat da sonradan Derviş Mehmed Paşa diye anılacaktır.
Hamza Paşa, mutasarrıflıktan azledilince - veraset nedeniyle- hem kardeşleri ve hem de devlet ile kıyasıya bir mücadeleye girmiştir. Bu konu ile ilgili Bursa Kadı Sicillerindeki, 14 Ramazan 1024 ve 5 Teşrin-i Evvel 1615 tarihli kayıt şöyledir:
"Hamzabey vakıf mütevellisi olan Ebu Bekir Beyzade Hamza Paşa, görev ve yetkilerini su-i ist'imal eylemiş ; Hamza Paşa, vakıf mütevellisi olarak vakfın gelirlerini, "bel' itmiş; yani yutmuş" tur.. Külliyede yer alan cami, medrese, imaret, muallimhane ve türbeleri harap etmiştir.Yapılan teftiş sonunda, külliyede yer alan imaretin harap olduğu, yemek pişirilmediği, yiyecek namına imarette bir şeyin olmadığı -hatta- kapısının dahi kapalı ve kilitli bulunduğu görülmüştür. "Yıktırılmasına, hatt-ı hümayun çıkarttım" diyerek medrese binasını kökten yıktırmıştır. Elde ettiği yıkıntı malzemeleri ile Bursa Hisarı'nda kendine bir ev yaptırmıştır. Tarla haline getirdiği medrese arsasına arpa ektirmiştir. Cami ve türbelerin üzerinde yer alan kurşunlar söktürülerek satılmış; görevlilerine ücret verilmeyerek külliyeden uzaklaştırılmıştır. Gerek camide gerekse türbede bulunan tüm mefruşat ve hatta Kur'an-ı Kerim cüzleri dahi satılmıştır. Mustafa Paşazade Mehmed Bey'in Zeyniler Tekkesi civarında yaptırmış olduğu mektep de bu tahribattan nasibini almıştır.
Mütevellilik yetkilerini kötüye kullanan Hamza Paşa, mahkemeye sevkedilmiş ve maktulen=yaralı olarak öldüğü için vakıf malına el sürmenin cezasını dünyada iken çekmiştir.
RECEP AKAKUŞ HOCANIN ESERİNDEN
DÜZENLEYİP YAYINA HAZIRLAYAN
AYHAN BAYRAKTAR
