Son birkaç günde yine finansal piyasalar ve dolar üzerindeki gelişmeler Ayşe Teyze ve tüm ahalinin gündeminin ortasına oturdu. Ben de bu hafta son gelişmelerde sözü geçen terimleri ve işleyişi kısaca özetlemek istedim.
Finansal piyasalar dediğimiz yer aslında bizim mal piyasasından farklı bir yer değildir. Mal piyasasında eskiden olduğu gibi takas işlemi vuku bulmaktadır. Bir şey almak isteyen elindeki başka bir malzemeyi vermesi gerekirken paranın icadı ile birlikte ana bir takas ürünü kullanılmaya başlanılmıştır. Bugün finansal piyasalarda yapılan mal takasından başka bir konu değildir. Genel ticari işlemlerde kullanılan para orada takasa konu olan mal olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna ek olarak para değiş tokuşu dışında finansal piyasalarda menkul kıymet takası yapılabilmektedir ve bu işlemde ana takas malzemesi yine paradır. Son günlerde özellikle TL üzerindeki finansal işlemlerde yaşanan gelişmeler ve Londra borsasında TL karşılığı yükselen faizler gündeme oturmuştur.
İşleyişe baktığımızda özetle bir kişi finansal piyasalarda Swap işlemi yapabilmesi için takas yapılacak 2 ürünün ortada olması gerekir. Örneğin dolar alacak kişinin elinde işlem yapabilmesi için başka bir para biriminin olması gerektiği gibi. Swap işlemi sonunca alınan dolar kıtlaşmış olurken karşılığında satılan para birimi bollaşmaktadır. Böylece değeri düşmektedir. İkinci tarafta yine dolar almak istiyorum ve elimde karşılığında hiçbir şey yok. Kredibilite doğrultusunda belirli faiz oranına katlanarak alabiliyorum. Buna açığa satış deniliyor. Ancak bunu yaptığımda belirli bir süre içerisinde karşı para biriminden bulmam gerekiyor. Eğer piyasadan bulamıyorsam başka varlıklarımı satıp hedeflediğim para birimini alıyor. Son günlerden yaşanılan özetle budur. Dolar almak için TL kısıtı sonrasında TL'ye sahip olmanın uluslararası piyasalarda maliyeti artmış, bu maliyete katlanmak istemeyenlerde TL'ye dönecek farklı menkul kıymetlerini satmışlardır. Örneğin hisse senedi gibi. Konu olan hisse senedi satışı sonrasında da borsada düşüş yaşanmıştır.
Şimdi bu işlem tanımlamalarına bakalım.
Faiz oranı ve döviz kurlarındaki değişmeler sonucu ortaya çıkacak risklerden korunmak amacıyla faiz veya döviz cinsini değiştirmek için tarafların yaptıkları takas sözleşmesidir.Örneğin on yıllık sabit faizli borca sahip bir firma ile benzer ancak dalgalı faizli borca sahip bir firma birbirlerinin yükümlülüklerini değiştirebilir.
Tarihsel süreçte parasız mübadele demektir.Swap kelimesi, ikinci Cihan Savaşında, harp esirlerinin bulundukları kamplarda kullanılmaktaydı. Elindeki malı değiştirmeğe yahut bu mal karşılığında hizmet almaya,harp esirleri swap demekteydiler.Harpten sonra, Swap shop denilen iş yerleri Amerika'da çoğalmıştır. Swap shop'da, esnaf olan veya olmayan kimseler, ellerindeki malı değiştirmektedirler. Swap shop ,mal değiştirmek isteyenlerin aradıklarını bulabildikleri bir tür eşya Borsasıgibi işlemiştir.
Açık Piyasa İşlemleri
TCMB'nin para politikasının hedefleri çerçevesinde, para arzının ve ekonominin likiditesinin etkin bir şekilde düzenlenmesi amacıyla, Türk lirası karşılığında; menkul kıymetlerin kesin alım satımı, geri alım vaadi ile satımı (repo), geri satım vaadi ile alımı (ters repo) işlemleri ile Türk lirası depo alınması ve verilmesi işlemleridir. Merkez bankaları açık piyasa işlemleri ile kısa vadeli faiz oranlarının politika faizleri etrafında oluşmasını sağlamakta ve finansal piyasalardaki likiditeyi düzenlemektedir.
Açık Pozisyon
Döviz, altın, menkul kıymet gibi bir Finansal araç üzerinden sahip olunan varlıkların aynı cinsten yükümlülükleri karşılayamayan kısmıdır. Örneğin 10 milyon ABD doları yükümlülüğe karşı 5 milyon ABD doları varlık bulunduruluyorsa aradaki 5 milyon ABD doları, açık ABD doları pozisyonunu ifade eder. Bu açık pozisyon almanın genel olarak bir maliyeti vardır.
Ters repo işlemleri, genellikle piyasada geçici likidite fazlası olduğu durumlarda, fazla likiditenin çekilmesi amacıyla yapılır. Merkez bankası portföyündeki kıymetleri açık piyasa işlemleri yapmaya yetkili kuruluşlara (işlem sırasında belirlenen fiyat üzerinden) ileri bir tarihte geri almak taahhüdüyle satar. Geri alım fiyatı da satış işleminin yapıldığı tarihte belirlenir. İşleme taraf kuruluş da işlem vadesinde ters repo işlemine konu kıymeti merkez bankasına satmayı taahhüt eder. Merkez bankası açısından ters repo işlemi açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasadan işlem vadesi süresince, verilen kıymetler karşılığında geçici olarak likidite çekilmesini ifade eder.
Açık Repo
Belirsiz bir vade için yapılan işlemlere açık repo denir. Sözleşme herhangi bir tarihte taraflardan birisi veya her ikisi tarafından sona erdirilebilir. Ayrıca işleme konu olan kıymet ve nakit paranın günlük olarak değerleme yapılması suretiyle ayarlaması yapılabilir.
Geç Likidite Penceresi
Geç Likidite Penceresi (GLP), Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası'nın (TCMB) son borç veren makam olarak, gün sonu ödeme sistemlerinde oluşabilecek sorunların önüne geçmek amacıyla bankalara verdiği limitsiz vadeli TL borçlanma imkanı ve aynı koşullarda TL borç verme imkanıdır. Gecelik ve geçici bir uygulamadır.Geç Likidite Penceresi, gecelik vadede gün sonunda, yani 16:00-17:00 saatleri arasında; zorunlu karşılıkların tesis süresinin son iş gününde ise 16:00-17:15 saatleri arasında gerçekleşir.
Likidite
Piyasada işlem gören herhangi bir varlık veya kıymetin piyasa fiyatını etkilemeden alınıp satılabilmesinin ölçütüdür.
Opsiyon
Belirli bir malı, kıymeti veya finansal göstergeyi önceden belli bir vade ve fiyattan alma-satma hakkı veren kontratlardır.
Volatilite
Finansal piyasalarda belirli bir ürünün belirli bir zaman içerisinde fiyatında yaşanan oynaklığıdır.. Genellikle belirsizliğin arttığı dönemlerde volatilite yüksek olur.
