Ebussuud Efendi, "Müftilenam, şeyhülislam, sultanü'l-müfessirin, hatimetü'l-müfessirin, muallim-i sani, allame-i kül, Hoca Çelebi, Ebu Hanife-i Sani" unvanlarıyla anılır. Ebussuud ismiyle anılsa da asıl adı Muhammed'dir. Ebussuud Efendi, 30 Aralık 1490'da İstanbul yakınlarındaki Metris-Müderris köyünde dünyaya geldi. Ailesi Çorum'a bağlı İskilip'ten olup babası Şeyh Muhyiddin Muhammed Yavsi İskilip'e bağlı İmad (Direklibel) köyündendir.
SİVASÎ TEKKESİ
Fatih Sultan Mehmed'in oğlu Şehzade Bayezit'in Amasya sancak beyliği sırasında sevgisini ve dostluğunu kazanan Şeyh Muhyiddin, Bayezit'in padişah olmasından kısa bir süre sonra İstanbul'a davet edilmiş ve Sultanselim civarında kendisi için bir tekke inşa ettirilmiştir. (bu tekke daha sonra Sivasi Tekkesi diye tanınmıştır)
HÜNKAR ŞEYHİ
Ebussuud'un babası Şeyh Yavsi veya Sultan II. Bayezit'e yakınlığı dolayısıyla "hünkar şeyhi" diye de bilinir. Annesi Sultan Hatun'un, Ali Kuşçu'nun kızı olduğu tahmin edilmektedir. Dedesi Mustafa el-İmad da (İmadi) Ali Kuşçu'nun kardeşidir.
Ebussuud Efendi ilk tahsilini babasının yanında yaptı. Ondan Seyyid Şerif el-Cürcani'nin kelama dair Haşiyetü't-Tecrid ve Şerhu'l-Mevakıf, belagata dair Haşiye ale'l-Mutavvel adlı eserleriyle çeşitli tefsir kitaplarını okudu. Daha sonra Müeyyedzade Abdurrahman Efendi, Mevlana Seydi-i Karamani ve bazı kaynakların verdiği bilgilere göre İbn Kemal'den ders aldı. Hocası Mevlana Seydi-i Karamani'nın kızı Zeyneb Hanım'la evlendi. Bu evlilikten Ahmet, Mehmet, Mustafa adlarında üç oğlu ile Hatice, Rahime ve Kerime adlarında üç kızı olmuştur.
EBUSSUUD EFENDİ'NİN YAPTIĞI VAZİFELER
Ebussuud Efendi ilk olarak Yavuz Sultan Selim döneminde 1516'da Çankırı Medresesi'ne, buraya gitmekte tereddüt göstermesi üzerine de İnegöl İshak Paşa Medresesi'ne tayin edildi. 1520'de buradaki görev süresi sona erince ertesi yıl Davud Paşa Medresesi'nde, bir yıl sonra da Mahmud Paşa Medresesi'nde görevlendirildi. 1525 yılında Vezir Mustafa Paşa'nın Gebze'de inşa ettirdiği medreseye tayin edildi. Bir yıl sonra Bursa Sultaniye payesine layık görülen Ebussuud Efendi 1528'de Medaris-i Semaniyye'den Müftü Medresesi'ne müderris oldu. Beş yıl bu vazifede kaldıktan sonra önce Bursa, Kasım 1533'te İstanbul kadılığına getirildi.
Korfu seferi sırasında Rumeli ve Anadolu kazaskerlerinin azletmesi üzerine Ağustos 1537'de Rumeli kazaskerliğine tayin edildi ve hemen sefere katıldı. Kara Boğdan, Estergon ve Budin seferlerinde padişahın yanında yer aldı. Budin'in fethinden sonra şehirde ilk cuma namazı onun tarafından kıldırıldı. Sekiz yıl Rumeli kazaskeri olarak görev yapan Ebussuud Efendi Ekim 1545'te Fenarizade Muhyiddin Efendi'nin yerine şeyhülislam oldu.
Ebussuud Efendi kazaskerliği ve şeyhülislamlığı sırasında özellikle ilmi rütbe, mevki ve kademeleri sistematik bir düzene kavuşturmaya çalıştı. Onun Rumeli kazaskerliğine kadar sistemli bir mülazemet usulü yoktu. Bu durum birtakım şikayetlere yol açınca Kanuni'nin emriyle meselenin halli için görevlendirildi. Ebussuud Efendi önce her payede alimlerin ne kadar mülazım vereceklerini tesbit etti, daha sonra da yedi yılda bir mülazemet usulünü kanunlaştırdı. Medreselerden mezun olan danişmendlerin kazaskerlerin meclisindeki "matlab" veya "ruzname"denilen deftere kaydolarak sıra beklemeleri şartını getiren bu usul bazan ihlal edilmişse de uzun yıllar düzenli şekilde uygulanmıştır.
ŞEYHÜLİSLAMLIK MAKAMININ ÖNEM KAZANMASI
Ebussuud Efendi'nin şeyhülislam olması bu kurumu diğer ilmi müesseselerin üstüne çıkarmıştır. Ondan önce şeyhülislam maaşı günlük 200 akçe iken İrşadü'l-akli's-selim adlı tefsirinin bir bölümünü Kanuni Sultan Süleyman'a takdim etmesi üzerine Bayezit müderrisliğiyle beraber 300 akçe zam yapılarak maaşı günlük 500 akçeye çıkarıldı. Tefsirini tamamlayınca maaşı 100 akçe daha arttırılarak şeyhülislam yevmiyesi 600 akçe oldu. Böylece şeyhülislamlık hem maddeten hem de manen kazaskerliğin üstüne çıkarıldı. Ayrıca yüksek seviyedeki müderrislerle mevleviyet kadılarını tayin etme yetkisi şeyhülislamlara verildi. Şeyhülislamlığın önemi artınca kazasker, mevleviyet kadıları veya müderrislerden uygun görülen birinin bu makama gelebilmesi için önce Rumeli kazaskeri olması şartı kondu.
BEŞİK ULEMALIĞI NE ZAMAN BAŞLADI?
İlmiye teşkilatına çeki düzen veren İlmiye Kanunnamesi muhtemelen Ebussuud Efendi tarafından hazırlanmıştır. Öte yandan ilmiye mesleğindeki ilk bozulmalar da Ebussuud Efendi'nin şeyhülislamlığı döneminde görülmeye başlandı. İstanbul, Edirne ve Bursa'da kadı olanların oğullarının 30 akçeli miftah müderrisliklerine tayinleri ilk defa onun zamanında yapıldı. Torunu ve Mehmed Çelebi'nin oğlu Abdülkerim Efendi, mülazım olduktan sonra dedesine hürmeten hariç müderrisliğiyle Mahmud Paşa Medresesi müderrisliğine tayin edildi. Bu tayin daha sonra bu alandaki olumsuz gelişmelere uygun bir ortam hazırladı.
EBUSSUUD EFENDİ NE ZAMAN VEFAT ETTİ?
Yirmi sekiz yıl on bir ay şeyhülislamlık yapan ve bu arada bazı siyasi olaylarda ağırlığını hissettiren, Kıbrıs seferinin açılmasını fetvasıyla destekleyen Ebussuud Efendi 23 Ağustos 1574 tarihinde vefat etti.
EBUSSUUD EFENDİ'NİN KABRİ NEREDEDİR?
Cenaze namazı Fatih Camii'nde Kadi Beyzavi tefsirine haşiye yazan Muhaşşi Sinan Efendi tarafından kıldırılıp Eyüp Camii civarında kendisinin inşa ettirdiği sıbyan mektebinin haziresine defnedildi.
